وبلاگ تخصصی مهندسین مرتع و آبخیزداری

ادامه مطلب...

Sustainable management of soil resources in the humid tropics

Table of contents

By RATTAN LAL

کتاب مدیریت قابل دوام منابع خاک در مناطق مرطوب

برای مشاهده کامل این کتاب روی عکس کتاب کلیک کنید...

                            مجموعه مقالات سمینارها و کنفرانس‌های داخلی

ادامه مطلب...

برداشت محصول :

تحقیقات انجام شده در ایران، نشان می دهد در کشت بهاره میوه ها از اوایل تابستان بتدریج می رسند. هنگام رسیدن میوه ها، گلچه ها خشک می شوند و تارهای بلند و سفید رنگ (پاپوسها) ظاهر می گردند. رنگ میوه های رسیده، قهوه ای و براق است. میوه های رسیده به سهولت از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند. کاپیتولها معمولاً در یک مرحله برداشت می شوند. اواخر تیر- اوایل مرداد، زمان مناسبی برای برداشت محصول است. چون ماریتیغال برگهای بزرگ و انبوهی دارد و اطراف برگها را تیغهای فراوانی پوشانده است، کار برداشت کاپیتولها با دست، بسیار مشکل ساز است. در سطوح کوچک، کاپیتولها را می توان با داس برداشت کرد، اما در سطوح وسیع کشت، برداشت محصول فقط با ماشینهای مخصوص امکان پذیر می باشد. پس از جمع آوری میوه، آنها را خشک و تمیز و در مکان مناسب نگهداری می کنند. (3) عملکرد ممکن است بین 2/1 تا 2 تن در هکتار باشد.   

تأثیر شوری بر میزان سیلیبین بذر ماریتیغال

 تحقیقات نشان داده اند که تنش های محیطی مانند شوری بر تولید مواد موثره گیاهان دارویی موثر است. برای روشن شدن موضوع، آزمایشی در گروه باغبانی دانشکده شهید چمران اهواز انجام شد. این آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 6 سطح شوری (09/1، 3، 6، 9، 12 و 15 دسی زیمنس بر متر) و دو رقم ماریتیغال (آلمانی و رقم بومی اهواز) انجام شده است. نتایج نشان داد که با افزایش شوری میزان مواد موثره در هر دو رقم نسبت به تیمارهای شاهد افزایش داشته است. عملکرد سیلیبین در شوریهای بالاتر از 3.9 دسی زیمنس بر متر، به ترتیب در رقم بومی اهواز و آلمانی کاهش یافته است. بطور کلی میزان سیلیبین در رقم بومی اهواز نسبت به رقم آلمانی (وارداتی) در همه تیمارهای شوری بالاتر بوده است.دو رقم خودروی اهواز (گل بنفش) و رقم آلمانی در گلدانهای بزرگ کاشته شده و با تیمارهای شوری شامل تیمار شاهد (آب رودخانه کارون با ds/m 09/1=EC) و شوریهای 12.9.6.3 و 15 دسی زیمنس بر متر آبیاری شدند. بذور هر تیمار بطور جداگانه جمع آوری شده و عملکرد کاپیتولهای رسیده اندازه گیری شد. برای استخراج و اندازه گیری مقدار کلی سیلیمارین و سیلیبین، ابتدا دانه های خشک شده هر تیمار آسیاب شده و توسط دستگاه سوکسله (دستگاه استخراج) و با استفاده از حلال اتر نفت روغنگیری شدند. نمونه های روغن گیری شده کاملاً خشک شدند. فلاونوئیدهای کلی (سیلیمارین) نمونه های روغنگیری شده، با استفاده متانول استخراج گردید. برای اندازه گیری سیلیبین، از محلول بدست آمده در مرحله قبل مقدار مشخصی جهت تزریق به دستگاه اچ پی ال سی برداشته شد. نتایج جدول تجزیه واریانس در این تحقیق نشان داد که اثر شوری، رقم و اثر متقابل شوری و رقم بر مواد موثره بذر گیاه ماریتیغال بسیار معنی داری (P<0.01) است و تنش شوری باعث افزایش میزان مواد موثره در هر دو رقم شده است. بطور کلی نظر بر این است که تولید متابولیتهای ثانویه برای تنظیم سازگاری گیاه نسبت به عوامل نامساعد و تنش های محیطی صورت گرفته و به منزله بکار افتادن یک نوع جریان دفاعی در جهت استمرار تعادل فعالیتهای حیاتی درگیاه به حساب می آید (1). همانگونه که در شکل (مقایسه میانگین ها) ملاحظه می شود بیشترین میزان سیلیمارین (مواد موثره کل) در رقم آلمانی و شوری ds/m 15 و کمترین میزان آن در تیمار شاهد (ds/m09/1) و رقم اهواز اندازه گیری شده است. مقایسه میانگینها نشان می دهد هرچند میزان سیلی بین بذر با افزایش شوری، روند صعودی دارد، اما بدلیل کاهش عملکرد بذر در شوریهای بالاتر، میزان عملکرد سیلی بین کاهش می یابد. بطوریکه بیشترین عملکرد سیلیبین در رقم خودروی اهواز در تیمار 9 دسی زیمنس بر متر و در رقم آلمانی در تیمار 3 مشاهده شد. تفاوت در میزان مواد موثره دو رقم کاشته شده نقش مثبت رقم و شرایط اقلیمی را بر میزان مواد موثره اثبات می کند. نتیجه این تحقیق، اهمیت رقم بومی را از نظر عرضه به صنایع داروسازی و امکان استفاده از زمینهای با شوری متوسط و نیز ضرورت توجه به اصلاح این گیاه ارزشمند را نشان می دهد (17).

بررسی اثرات شوری بر شاخص های جوانه زنی ارقام ماریتیغال (Silybum marianum)

شوری یکی از مهمترین فاکتورهایی است که رشد و نمو وعملکرد گیاهان را تحت تأثیر قرار می دهد. استرس شوری و مبارزه با آن از جمله عواملی است که بشر از هزاران سال پیش با آن دست به گریبان بوده است. در کشور ما بیش از 15 میلیون هکتار از اراضی مشکل شوری دارند. در این راستا به منظور بررسی تأثیر این تنش بر شاخص های جوانه زنی ارقام ماریتیغال آزمایشی با استفاده از سه ژنوتیپ ماریتیغال (CN-seed, Babak, Majar)  و چهار سطح شوری (50.250.0 و 100 میلی مولارNacl ) به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی اجرا گردید. نتایج نشان داد که شوری اثر معنی داری روی درصد جوانه زنی و یکنواختی جوانه زنی داشت. میانگین درصد جوانه زنی در تنش های مختلف شوری یعنی صفر و 50.25 میلی مولار نسبت به شاهد (آب معمولی) به ترتیب 2/17 و 43 درصد کاهش یافت. با افزایش شوری در تمامی ارقام یکنواختی جوانه زنی کاهش یافت. در میان ارقام مورد بررسی، تحت شرایط شوری رقم CN-ssed طول ریشه چه و ساقه چه و از نسبت بالای ریشه چه به ساقه چه برخوردار بود. به نظر می رسد این رقم مقاوم به شوری باشد. (7.11)

ارزیابی تأثیر سطوح شوری و خشکی بر برخی صفات گیاهچه ماریتیغال

ماریتیغال (Silybum marianum L.) یکی از گیاهان دارویی مهم در صنایع داروسازی کشور می باشد، که بیشتر در شرایط نامساعد محیطی به خصوص از نظر شوری و خشکی بصورت خودرو رشد می کند. به همین منظور دو آزمایش بصورت جداگانه برای ارزیابی تأثیر سطوح مختلف شوری (0 ، 3/0- ، 6/0- ، 9/0- و 2/1- مگا پاسکال) و خشکی (0 ، 3/0- ، 6/0- ، 9/0- و 2/1- مگا پاسکال) بر روی جوانه زنی این گیاه و برخی صفات گیاهچه آن، در قالب طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار و در آزمایشگاه تکنولوژی بذر دانشکده کشاورزی دانشگاه اراک اجرا گردید. نتایج بدست آمده از این آزمایش نشان داد که کلیه صفات مورد بررسی از جمله رشد گیاهچه، وزن ذخایر پویا شده، درصد تخلیه ذخایر بذر، راندمان پویایی ذخایر بذر، یکنواختی جوانه زنی هر دو آزمایش تحت تأثیر تنش های شوری و خشکی قرار گرفتند که رابطه ی آن بصورت معکوس و منفی بود، ولیکن حداکثر جوانه زنی در هر دو آزمایش تحت تأثیر سطوح مختلف شوری و خشکی قرار نگرفت که دلیل آن را می توان به سختی پوسته بذر در مرحله جذب آب نسبت داد. از طرف دیگر زمان رسیدن تا مرحله 10% جوانه زنی و سرعت جوانه زنی از شوری تأثیر پذیرفتند، اما تنش خشکی از نظر آماری تأثیر معنی داری بر این دو صفت نداشت. افزایش پتانسیل اسمزی، موجب کاهش تدریجی کلیه صفات فوق شد و نسبت به شاهد اختلاف معنی داری (در سطح 01/0 و 001/0 درصد) ایجاد کرده بود. (12)

اثر تنش شوری بر جوانه زنی گیاهان دارویی

 شوری آب و خاک از مشکلات در حال افزایش جهان است. مطالعه تحمل به شوری در گیاهان دارویی برای کشت در زمینهای شور اهمیت زیادی دارد. به منظور بررسی اثر سطوح مختلف شوری بر روی مریم گلی (Salvia officinalis)  سنای هندی (Cassia aculata)، ماریتیغال (Silybum marianum) ، خاکشیر (Sisymbrium Sophia) شاهدانه (Cannabis sativa) بابونه آلمانی (Matricaria chmaomilla) و بابونه رومی (Anthemis nobills) آزمایشی در مرحله جوانه زنی در قالب طرح فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. سطوح شوری شامل سطوح صفر (شاهد)، 150.100.50 و 200 میلی مولار کلرید سدیم بود. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت شوری درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن خشک، شاخص ویگور و نسبت طول ساقه چه به ریشه چه کاهش یافت. تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف معنی داری بین گیاهان دارویی برای تمامی صفات مورد بررسی وجود دارد. وزن خشک و شاخص ویگور بیشترین ضریب تغییرات، نسبت طول ساقه چه به ریشه چه و درصد جوانه زنی کمترین ضریب تغییرات را دارا بودند. شاهدانه بیشترین مقدار را برای درصد جوانه زنی، طول ساقه چه، شاخص ویگور و نسبت طول ساقه چه به ریشه چه داشت در حالیکه خاکشیر بالاترین سرعت جوانه زنی، مریم گلی بیشترین طول ریشه چه و ماریتیغال بیشترین وزن خشک را دارا بودند. (20)

اثرات شوری بر مولفه های رشد گیاهچه 10 گیاه دارویی

کشور ایران دارای شرایط متنوع آب و هوایی می باشد که این امر خود موجب تنوع رشد گیاهان گوناگون از جمله گیاهان دارویی شده است. در بسیاری از نقاط دنیا به ویژه مناطق خشک ونیمه خشک، شوری یکی از موانع اصلی در تولید محصولات زراعی و باغی است. بیش از 13 درصد از زمین های زیرکشت جهان و حدود 30 تا 50 درصد از اراضی فاریاب دنیا تحت شوری قرار دارد. این مطالعه به منظور بررسی اثر تنش شوری (0، 2- ، 4- ، 6- ئو 8- بار) بر مولفه های رشد گیاهچه 10 گیاه دارویی ماریتیغال (Silybum marianum) اسفرزه (Plantago psylium) هندوانه ابوجهل (Citrullis colocynthis) سیاهدانه (Nigella sativa) کتان (Linum usitatissinum) رازیانه (Foeniculum vulgare) گلرنگ (Carthamsus tinctorius) ریحان (Ocimum basilicum) آرتیشو (Cynarpa scolymus)  و زوفا (Hyssopus officinalis) به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در 3 تکرار انجام شد. با افزایش شوری در گلیه گیاهان درصد گیاهچه نرمال، طول گیاهچه و وزن خشک گیاهچه کاهش یافت؛ اما شیب کاهش این صفات در بین گیاهان متفاوت بود. طول گیاهچه در گیاهان هندوانه ابوجهل، رازیانه، زوفا و کتان از شوری شاهد به صورت خطی کاهش یافت؛ در صورتی که در گیاهان ماریتیغال، آرتیشو، کتان، سیاه دانه و ریحان از شوری 2- بار به آهستگی شروع به کاهش کرد و در گیاه گلرنگ از شوری 4- بار طول گیاهچه کاهش یافت. وزن خشک گیاهچه نیز در گیاه هندوانه ابوجهل از شوری شاهد شروع به کاهش کرد و در 6- بار به صفر رسید. وزن خشک گیاهچه سیاه دانه و کتاب به ترتیب از شوری 2- و 4- بار شروع به کاهش کرد و در ماریتیغال و آرتیشو از شوری 6- بار شروع به کاهش کرد. وزن خشک گیاه گلرنگ تحت تأثیر شوری قرار نگرفت. از نتایج این تحقیق می توان نتیجه گرفت که در بین این گیاهان دارویی، گلرنگ، ماریتیغال و آرتیشو دارای مقاومت بالایی به شوری در مولفه های رشد گیاهچه می باشد و گیاهان هندوانه بوجهل و سیاه دانه جزء گیاهان حساس به شوری در این مرحله می باشند. (4) 

بررسی تنوع ژنتیکی گیاه دارویی ماریتیغال (Silybum marianum L.) با استفاده از نشانگرهای AFLP

در این مطالعه تنوع ژنتیکی درون و بین 32 اکوتیپ ماریتیغال جمع آوری شده از نواحی مختلف کشور به همراه دو رقم خارجی بوداکالازی و Cnseeds با استفاده از نشانگرهای AFLP موردمطالعه قرار گرفتند. 27 ترکیب آغازگر مورد استفاده، 415 نشانگر چند شکل در اکوتیپ های موردمطالعه تولید کردند. تعداد کل نوارهای چندشکل در درون اکوتیپ ها از 96 تا 339 نوار به ترتیب در اکوتیپ های گنبد و قره قیه متغیر ود. میانگین PIC (میزان اطلاعات چندشکلی) و MI (شاخص نشانگر) به عنوان شاخص های تنوع نشانگر برای کلیه ترکیب های آغازگر به ترتیب 35/0 و 37/5 بدست آمد که حاکی از کارایی نشانگرهای AFLP در مطالعات ژنتیکی بویژه تنوع ژنتیکی می باشد. میانگین درجه تمایز ژنی (44/0) نشان داد که درصد بالایی از تنوع کل مربوط به تنوع درون اکوتیپ های موردمطالعه بود. براساس تنوع ژنی و شاخص شانون بیشترین و کمترین تنوع ژنتیکی درون اکوتیپ ها به ترتیب مربوط به اکوتیپ های ساری و گنبد بود. براساس تجزیه واریانس مولکولی تنوع ژنتیکی درون و بین اکوتیپ ها معنی دار بدست آمد و تنوع درون (31/72 درصد) حدود سه برابر تنوع بین اکوتیپ ها (96/27 درصد) بود. تجزیه خوشه ای داده های AFLP با استفاده از فاصله ژنتیکی، اکوتیپ ها را به سه گروه منتسب کرد. این گروهبندی تا حدی با الگوی جغرافیایی محل رویش اکوتیپ ها مطابقت داشت. در تجزیه به مولفه های هماهنگ اصلی، سه مولفه اول 7/76 درصد تغییرات کل را توجیه کردند. گروهبندی اکوتبپ ها براساس این مولفه ها، گروه بندی حاصل از تجزیه خوشه ای را تأیید کرد. در مجموع، نتایج این مطالعه نشان داد که AFLP یک تکنیک مولکولی توانمند برای مطالعه ساختار ژنتیکی جمعیت های ماریتیغال است و قابلیت کاربرد برای اهداف مختلف از جمله گزینش ژنوتیپ های والدی دور به منظور ایجاد جوامع در حال تفرق با تنوع ژنتیکی زیاد یا گزینش به کمک نشانگر را دارد. (13)  

بررسی رابطه بین نشانگرهای مورفولوژیک، فیتوشیمیایی با نشانگرهای AFLP در تعدادی از اکوتیپ های ماریتیغال (Silybum marianum L.)

به منظور بررسی رابطه بین نشانگرهای مورفولوژیک، فیتوشیمیایی و مولکولی در ماریتیغال، 32 اکوتیپ جمع آوری شده از نواحی مختلف کشور به همراه دو رقم خارجی بوداکالازی و CNseeds ارزیابی شدند. تجزیه همبستگی کانونیک بین 8 صفت مورفولوژیک و 7 ترکیب فلاونولیگنانی تشکیل دهنده سیلیمارین نشان داد که دو متغیر اول کانونیک دارای همبستگی کانونیک قابل توجه و معنی دار بودند. ضرایب همبستگی های کانونیک نشان داد که اکوتیپ های دارای وزن هزار دانه بیشتر و تاریخ گلدهی، ارتفاع بوته، قطر کاپیتول و عملکرد دانه کمتر دارای سیلیکریستین و سیلیبین بیشتر و سیلیدیانین کمتری بودند. به عبارت دیگر، دانه های درشتر سیلیبین بیشتر و سیلیدیانین کمتری داشتند. برای تجزیه ارتباط بین نشانگرهای AFLP و فلاونولیگنان ها و نیز بین نشانگرهای AFLPو صفات مورفولوژیک از تجزیه رگرسیون چندگانه گام به گام استفاده شد. نتایج نشان داد که 415 نشانگر AFLP 37 نشانگر مثبت با فلاونولیگنان ها و 29 نشانگر مثبت با صفات مورفولوژیک دارای باطه معنی دار بودند. بیشترین تغییرات تبیین شده توسط نشانگرهای مثبت مربوط به تاکسیفولین (54/%) و سیلیدیانین (45%) بود. بیش از 40 درصد تغییرات مربوط به وزن هزاردانه، ارتفاع بوته و تاریخ گلدهی توسط نشانگرهای مثبت شناسایی شده توجیه گردید. نتایج این مطالعه حاکی از آنست که می توان براساس خصوصیات مورفولوژیک و نیز داده های مولکولی به خوبی برخی از خصوصیات کیفی و کمی مواد موثره را در ماریتیغال مورد پیش بینی قرار داد (13).

آت اکولوژی گونه Silymum marianum در منطقه بهدشت نور.

هدف اصلی مطالعه پی بردن به خصوصیات رویشگاهی و بررسی چگونگی عمل و رفتار این گونه در اکوسیستم منطقه بهداشت نور می باشد. برای تعیین پوشش تاجی، تراکم و فراوانی از روش سیستماتیک- تصادفی استفاده شد. فنولوژی، وضعیت ریشه دوانی در خاک، وزن هزاردانه، میزان موادموثر از جمله مواردی بودند که بررسی شدند. نتایج نشان داد که این گونه در منطقه موردمطالعه بارندگی متوسط سالانه 880 میلیمتر، دمای متوسط سالانه 16 درجة سانتیگراد رویش مناسبی دارد. آزمایشهای خاکشناسی نشان داد که ماریتیغال خاک با بافت لومی رسی را ترجیح می دهد و میانگین اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک هایی که در آن رویش دارد به ترتیب 3/8 و 16/0 میلی موس بر سانتیمتر می باشد. میانگین پوشش تاجی و تراکم گونه در منطقه به ترتیب 2/33 درصد و 31500 بوته در هکتار بود. مطالعات فنولوژیک نیز نشان داد که شروع رشد از اوایل مهرماه بوده و مرحلة رویشی تا اواخر اسفندماه ادامه دارد. زمان بذردهی در اوایل خرداد می باشد. مقدار سیلی مارین و سیلی بین موجود در دانه های این گیاه به ترتیب 63/1 و 17/6 درصد بود. (9) 

بررسی اثر سطوح مختلف تراکم بر عملکرد و میزان روغن دانه گیاه دارویی ماریتیغال در شرایط آب و هوایی اهواز:

این آزمایش در سال زراعی 1375 در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی رامین واقع در 30 کیلومتری شمال شرقی اهواز در عرض جغرافیایی 31 درجه و 36 دقیقه و طول جغرافیایی 48 درجه و 53 دقیقه و ارتافع 50 متری از سطح دریا صورت پذیرفت. خاک مزرعه از لحاظ کلاس بافتی سیلتی- رسی از نظر شوری شیرین و دارای 89/0 درصد مواد آلی و 7/4=PH بود. میزان نیترات، فسفر و پتاسیم قابل جذب خاک به ترتیب برابر 12/23، 2/8 و 134 میلی گرم در کیلوگرم کشت سال قبل از آزمایش ذرت بود. عملیات تهیه زمین شامل شخم با گاوآهن برگردان دار تا عمق 25 سانتمتری، دوبار دیسک و ایجاد جوی و پشته بوسیله فارور بود. آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار انجام پذیرفت. تیمارهای مورد آزمایش شامل تراکم های 40000 ، 60000 و 80000 بوته در هکتار بود. فاصله ردیف های کاشت 75 سانتیمتر و فاصله بوته ها بر روی ردیف با توجه به تراکم های 40000، 60000 و 80000 به ترتیب برابر 33/33، 22/22 و 66/16 درنظر گرفته شد. بذر مورد استفاده از نوع اصلاح شده و ارسالی از کشور مجارستان بود. هر واحد آزمایشی مرکب از 6 ردیف کاشت بطول 5 متر بود. دو ردیف کاشت 6.1 برای حاشیه در نظر گرفته شد. فاصله واحدهای آزمایشی از یکدیگر 75 سانتیمتر و فاصله بلوکها از هم 5/2 متر بود. برای محاسبه عملکرد از چهار ردیف میانی استفاده شد و از وسط هر ردیف کاشت به طور 130 سانتیمتر برداشت شد. چون در ابتدای رشد این گیاه برگها به حالت رزت و پهن می باشند و بعلت سرعت رشد سریع برگها در اندک مدتی سطح زمین بوسیله برگها پوشیده شد و مجالی برای رشد علفهای هرز پیدا نگردید و بخاطر رقابت خوب ماریتیغال تعداد کمی از علفهای هرز فرصت رشد و نمو یافتند که آنها نز با وجین دستی حذف شدند و عملاً از هیچگونه علف کشی استفاده نشد. همچنین چون تاکنون در سطح استان خوزستان هیچگونه ازمایش کودی بر روی این گیاه انجام نشده بود در این آزمایش از دادن کود به مزرعه خودداری گردید و با توجه به اینکه ماریتیغال گیاه کم نیازی می باشد هیچگونه علائم کمبود عناصر غذایی و یا بیماری گیاهی مشاهده نگردید. از سوی دیگر چون آفتی که بتواند خسارت قابل ملاحظه ای بزند مشاهده نگردید از هیچ حشره کشی استفاه نشد. عمق کاشت 3 سانتیمتر در نظر گرفته شد در هر حفره کاشت برای اطمینان جهت سبز یکنواخت دو بذر در هر حفره کاشت قرار داده شد که بعد از مدت یک هفته پس از سبز شدن بوته اضافی حذف گردیده. بنیه و قدرت جوانه زنی بسیار خوب بود و در عمل تعداد محدودی واکاری انجام پذیرفت. اولین آبیاری در تاریخ 17 آذر صورت پذیرفت که با توجه به پراکنش مناسب بارندگی در سال 75 فقط یک آبیاری دیگر در نیمه فروردین انجام گرفت. عملیات برداشت در اواخر اردیبهشت صورت پذیرفت. میزان روغن دانه با استفاده از روش سوکسله انداره گیری شد. برای مقایسه بین میزان روغن دانه در بوته های اصلاح شده و بوته های وحشی ماریتیغال، همزمان چهار نمونه بذر از بوته های وحشی موجود در منطقه تهیه و میزان روغن دانه آنها نیز اندازه گیری شد. البته به خاطر اینکه تراکم بوته های وحشی در نقاط مختلف متفاوت بود و تراکم یکسانی نداشتند از وارد کردن داده های مربوط به آنها در عملیات تجزیه واریانس خودداری گردید و از نتایج آنها صرفاً بعنوان یک شاخص استفاده شد. برای اندازه گیری وزن هزاردانه، از دانه های برداشت شده از هر واحد آزمایشی، بصورت تصادفی دو نمونه با مقدار کافی بذر برداشت گردید و سپس با استفاده از دستگاه بذر شمار، تعداد 500 دانه از هر نمونه شمارش شد، در صورتیکه اختلاف وزن دو نمونه پانصدتایی مربوط به هر واحد آزمایشی کمتر از 6% بود وزن دو نمونه پانصدتایی را با هم جمع کره و به عنوان وزن هزاردانه واحد آزمایشی درنظر گرفته شد. عملیات تجزیه واریانس با کمک نرم افزار آماری MSTAT و مقایسه میانگین ها از طریق آزمون چند دامنه ای دانکن صورت گرفت.

نتایج و بحث:

از نتایج تجزیه واریانس در جدول 1 چنین برمی آید که عامل تراکم اثر معنی داری بر روی عملکرد دانه ماریتیغال دارد. بطور کلی اجزاء عملکرد ماریتیغال از چهاربخش شامل تعداد بوته در هکتار، تعداد کاپیتول در هر بوته، تعداد دانه در هر کاپیتول و متوسط وزن دانه تشکیل شده است. بجز تعداد بوته در هکتار سایر اجزاء عملکرد تحت تأثیر عوامل ژنتیکی، آب و هوایی، عوامل وابسته و مستقل از تراکم بوته در واحد سطح قرار می گیرند. ماریتیغال در تراکم های کم ممکن است تا حدودی از طریق افزایش تعداد کاپیتول و یاافزایش وزن دانه و نیز تعداد دانه در کاپیتول خود را با شرایط جمعیتی هماهنگ و منطبق ساخته باشد. البته با توجه به جداول 2.1 مشخص می شود که حداقل در سال اجرای آزمایش تفاوت معنی داری بین وزن هزاردانه ماریتیغال در تراکم های مختلف وجود ندارد، بنابراین گیاه احتمالاً از طریق تغییر در تعداد دانه در کاپیتول و یا تعداد کاپیتول در هر بوته خود را با شرایط جمعیتی سازگار نموده است. در هر حال تراکم 80000 با تولید 1876 کیلوگرم دانه در هکتار بیشترین عملکرد را دارا بود و سپس تراکم های 60000 و 40000 بوته در هکتار به ترتیب با تولید 1628 و 1575 کیلوگرم در هکتار تفاوت معنی داری را نشان داد ولی بین تراکم های شصت و چهل هزاربوته در هکتار تفاوت معنی داری مشاهده نشد که این امر می توان نشان دهنده آن باشد که تفاوت تراکم بوته بین تیمار 80000 با دو تیمار 60000 و 40000 بوته در هکتار بقدری زیاد است که بوته ها در تراکم های پایین تر نتوانستند از طریق افزایش دانه در کاپیتول و یا تعداد کاپیتول در بوته عملکردی در حد تراکم 80000 بوته در هکتار داشته باشند به عبارت دیگر این افزایش شدید بوته در واحد سطح بوده که عملکرد را افزایش داده است. البته آزمایشهای مجدد بهتر می تواند این موضوع را مشخص سازد. چنین حالتهایی در سایر گیاهان روغنی خانواده کمپوزیته مانند گلرنگ و آفتابگردان می شود. در بسیاری از آزمایشها که تفاوت تراکم تأثیر زیادی ندارد، عملکردهای پایین نشان دهندة این است که عواملی غیر از تراکم، عملکرد را محدود ساخته است، از اینرو حتی کمترین تراکم ها توانسته اند محصول بالایی را تولید کنند (8). هرچند در بعضی از آزمایشها در مورد گیاهان خانواده کمپوزیته دیده شده است که در تراکم های متوسط و بالا دانه هایی با درصد روغن بیشتری از آنچه در تراکم های پایین حاصل می شود. بدست می آید (21.7.2). ولی در این آزمایش تراکم های مختلف اثر معنی داری بروی درصد روغن دانه نداشتند. درصد روغن از تراکم های کم به زیاد بهترتیب برابر 45/30، 04/28 و 66/31 بود. همچنین میانگین درصد روغن موجود در چهارنمونه از دانه های ارقام وحشی منطقه نیز 30% تعیین گردید ولی در کل تولید دانه در تراکم های مختلف با میانگین محتوای 05/30 درصد روغن نتیجه امیدبخشی می باشد زیرا با توجه به اینکه در این آزمایش از بکاربردن کود خودداری گردید، به احتمال زیاد با اعمال تیمارهای کودی در آزمایشهای بعدی عملکرد هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی افزایش خواهد یافت. گزارش هایی نیز در تأیید این مطلب ارائه شده است (21). در حالیکه در نقاطی مانند تهران ارتفاع این گیاه تحت تأثیر تیمار کود نیتروژن حداکثر به 59/83 سانتیمتر می رسد (9). در این بررسی ارتفاع این گیاه بدون استفاده از کود در آزمایش بطور متوسط به حدود 250 سانتیمتر رسید که این خود نشانه پتانسیل خوب این گیاه برای رشد و نمو در خوزستان می باشد هرچند ارتفاع زیاد می تواند در برداشت مکانیزه تولید اشکال نماید.در ارتباط با آب مود رنیاز گیاه همانطور که در بخش مواد و روشها ذکر گردید. در این ازمایش که در منطقه ای گرمسیر اجرا گردید بنا به نیاز فقط دوبار عمل آبیاری صورت پذیرفت در حالیکه بنا به گزارشات در نقاطی سردسیر مانند تهران و کرج تا حدود 8 بار نیاز به آبیاری می باشد (9). علت این امر آن است که این گیاه در خوزستان در پاییز کشت شده و در بهار برداشت می شود و عملاً دوره رشد و نمو اصلی آن در دمای پایین پاییز و زمستان طی می شود ولی برعکس در نقاطی مانند تهران این گیاه در بهار کشت شده و در نیمه تابستان برداشت می گردد لذا چون دوره رشد و نمو آن با گرما و تبخیر بیشتری روبروست به تعداد آبیاری بیشتری نسبت به خوزستان نیاز دارد (1).    

پیشنهادات:

1-ترویج و توسعه کشت آبی این گیاه به عنوان یک گیاه دارویی و روغنی کم نیاز در اراضی کم بازده خوستان

2- بررسی امکان کشت دیم این گیاه با توجه به سازگاری بسیار خوبی که با اقلیم خوزستان دارد

3- انجام فعالیتهای اصلاحی بر روی ارقام وحشی خوزستان.

تناوب کاشت:

اگرچه ماریتیغال را می توان با بیشتر گیاهان به تناوب کاشت ولی گیاهان وجینی برای این کار مناسبترند این گیاهان نه تنها خاک را فقیر نمی سازند بلکه چنانچه بقایای گیاهی آنها به خاک برگردانده شود مقدار زیادی مواد آلی به خاک افزوده می شود. مزرعه پس از برداشت گیاهان وجینی معمولاً عاری از علفهای هرز می شود و چون ماریتیغال به اکثر علفکشها حساس است نیازی به مبارزه شیمیایی با علف هرز نخواهد بود.همچنین بعد از برداشت گیاهان وجینی، برای آماده ساختن زمین فرصت کافی خواهد بود. باقی ماندن ماریتیغال برای مدت نسبتاً طولانی در زمینهایی که در آنها کشت می گردد، آنها را به علف هرز منطقه مبدل می کند. این گیاه را می توان حداقل 2تا 3 سال در یک زمین کاشت (3).

روش کاشت:

کاشت ماریتیغال از طریق بذر و به صورت ردیفی (به وسیله ردیف کار غلات) در زمین اصلی انجام می گیرد. برای هر هکتار زمین، 10 تا 12 کیلوگرم بذر نیاز است. تعداد 10 تا 12 بذر در هر متر طولی مناسب است.برای سهولت در برداشت مکانیکی، بهتر است گیاهان به صورت نواری کشت شوند؛ یعنی پس از هر 4 تا 5 ردیف در فاصله ای به اندازة 120 تا 150 سانتی متر خالی بماند و در تمام زمین به همین شکل عمل شود.پس از کشت، انجام غلتک مناسب و آبیاری کافی، باعث تسریع و هماهنگی در رویش بذر می شود. (3)

مراقبت و نگهداری :

بذرها پس از 8 تا 10 روز سبز می شوند. وقتی گیاهان 4 تا 5 برگی شدند، علفهای هرز بین ردیفها و گیاهان را باید با دست (در سطوح کوچک) یا به وسیلة ماشین (کولتیواتور) وجین کرد. وقتی ارتفاع گیاهان به 30 تا 40 سانتی متر رسید، باید وجین علفهای هرز را تکرار کرد و پس از 3 تا 4 هفته سومین و آخرین برداشت علفهای هرز را انجام داد. پس از آن نیازی به وجین علفهای هرز نیست، زیرا گیاهان به سرعت رشد می کنند و مانع گسترش علفهای هرز می شوند.چنانکه گفته شد، ماریتیغال به بسیاری از علف کشها حساس است، از این رو مبارزة شیمیایی با علفهای هرز این گیاه باید با دقت کامل انجام گیرد و در انتخاب نوع علف کش، غلظت و زمان کاربرد آن باید دقت نمود.تحقیقات اخیر نشان می دهد که استفاده از علف کش اولیترف به مقدار 5/2 تا 4 لیتر در هکتار و فلوبالکس به مقدار 5/2 تا 3 کیلوگرم در هکتار قبل از کاشت بذر، نتایج مطلوبی در از بین بردن علفهای هرز دارد. پس از کاشت و قبل از رویش آنها نیز می توان از علف کش بوویلان به مقدار 3 تا 4 لیتر در هکتار استفاده کرد. این علف کشها را به هیچ عنوان نباید پس از رویش گیاه به کار برد.آفات در طول رویش گیاهان ممکن است صدمات زیادی به محصول وارد کنند. از این آفات می تواند از نوعی سرخرطومی گرده خوار نام برد. برای از بین بردن این آفات، می توان از آفت کش وفاتوکس به مقدار 3 تا 5/3 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود (9).سفیدک سطحی یا پودری، از بیماریهایی است که در آن قارچ عامل سفیدک به صورت لکه های سفیدرنگی در سطح ساقه و برگ ظاهر می شود و اواخر فصل به صورت لکه های قهوه ای دیده می شود. میوه گیاهان مبتلا به این قارچ، پوک می شوند. می توان از قارچ کش سولفوره یا قارچ کشهای مناسب مانند آفاگون یا تریفمین در زمان مناسب، برضد این بیماری استفاده نمود (3).

 تولید سیلیمارین با استفاده از سیستم ریشه های مویین در گیاه خار مریم (Silybium marianum) نیز بررسی شده است که به شرح زیر است:

ریشه های مویینه حاصل از تراریختی ژنتیکی گیاهان با استفاده از Agrobacterium rhizogenes به عنوان یک روش جایگزین مهم برای گیاهان و همچنین کشتهای سلولی در تولید متابولیتهای ثانوی، امروزه توجه زیادی را به خود جلب کرده اند. گزارش شده است که ریشه های مویین نسبت به کشتهای سلولی و حتی در برخی موارد نسبت به گیاهان کامل تولید متابولیتهای ثانوی بیشتری می نمایند. در تحقیق حاضر تولید ریشه های مویین در گیاه خارمریم با استفاده از اگروباکتریوم رایزوژنز (سویه AR15834) و همچنین تولید ترکیبات فلاونوئیدی در آنها مورد مطالعه قرار گرفته است. بدین منظور ابتدا برگ های لپه ای و معمولی و ساقه گیاهچه های استریل به قطعات کوچکی برش داده شده و سپس با سوسپانسیون باکتریایی آلوده شدند. پس از سه روز هم کشتی در محیط MS بدون هورمون، جهت حذف آلودگی نمونه ها به محیط حاوی آنتی بیوتیک سفوتاکسیم (250 میلی گرم در لیتر) منتقل گردیدند. ریشه های مویین پس از یک هفته ظاهر شدند. پس از یک ماه ریشه های مویین از نمونه های جدا کشت قطع و در ظروف ارلن حاوی محیط مایع منتقل گردیده و بر روی شیکر انکوباتور با 150 دور در دقیقه و در تاریکی قرار داده شدند. ریشه های مویین با استفاده از پرایمرهای اختصاصی ژن rolB با PCR شناسایی و تأیید شدند. مقدار فلاولیگنانهای ریشه ها با استفاده از HPLC مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل بیانگر وجود پنج ترکیب: تاکیس فولین، سیلی کریستین، سیلی دیانین، ایزوسیلی بین و سیلی بینین به ترتیب 004/0، 064/0، 103/0، 044/0 و 14/0 میلی گرم در گرم ماده تر بود. عمده ترین فلاولیگنان موجود در این ریشه ها سیلیبین بود که تاکنون گزارشی در این مورد منتشر نشده است. تولید موفق این فلاولیگنان می تواند سیستم مفیدی برای تولید یا مطالعه بیوسنتز سیلیمارین باشد. (8)  

نیازهای اکولوژیکی و تاریخ کاشت و برداشت:

ماریتیغال گیاهی است مدیترانه ای که در طول رویش به هوای گرم و آفتاب فراوان نیاز دارد. بذرها در دمای 8 تا 10 درجه سانتی گراد جوانه می زنند، ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذر، بین 18 تا 20 درجه سانتی گراد است. ماریتیغال را در هر نوع خاک می توان کشت کرد. خاکهای کاملاً شنی و عمقی از مواد و عناصر غذایی، برای کشت این گیاه مناسب نیستند و باعث کاهش عملکرد می شوند. (3) بذور ماریتیغال تا 9 سال می تواند در زیر خاک زنده بماند. اپتیمم جوانه زنی زمانی اتفاق می افتد که بصورت متناوب دانه یک دوره 16 ساعته را در دمای 15-2 درجه سانتی گراد و سپس یک دوره 8 ساعته را تحت دمای 30-10 درجه سانتی گراد بگذراند. پراکنده شدن بذر بیشتر به واسطه وجود زائده کرک مانند بر روی بذر توسط باد صورت می یگرد. بذر این گیاه از طریق مخلوط شدن با بذرهای دیگر گیاهان و به کمک آب و گل فراورده های کشاورزی، وسایل نقلیه و نیز حیوانات پراکنده می شوند. شروع جوانه زنی این گیاه همزمان با شروع بارندگی در آبان و آذر می باشد. و در اواخر اردیبهشت تقریباً تمام بوته ها دانه ها را تولید نموده و خشک می شوند. (1) در جنوب استان فارس نیز این گیاه بصورت خودرو بوده و تا اواخر بهار یا اوایل تابستان دانه ها رسیده و خشک می شوند. نیاز غذایی این گیاه نسبت به دیگر گیاهان زراعی که بوده و با بارندگی اندک (حدود 240 میلی متر) چرخه زندگی خود را به پایان می رسانند بنابراین می توان این گیاه را به صورت دیم در مناطقی مثل خوزستان، فارس، اهواز مناطقی که شرایط آب هوایی مانند مناطق یاد شده دارند امکان پذیر است.این گیاه یکی از گیاهان مهم تأمین کننده دانه گرده برای زنبورعسل است. در مناطق سردسیر بهترین تاریخ کاشت اوایل بهار می باشد و تیرماه امکان برداشت دانه وجود دارد.یکی از نکات مهم در ارتباط با این گیاه زمان برداشت است زیر اگر برداشت به موقع صورت نگیرد دانه ها به علت داشتن پاپوس توسط باد پراکنده می شوند. (1) دوره رویش ماریتیغال، بین 110 تا 140 روز ا ست، چنانچه بذرها اوایل بهار کاشته شوند پس از 8 تا 10 روز جوانه می زنند. در ایران، اولین گلها 75 تا 80 روز پس از سبز شدن دانه یعنی اواخر بهار ظاهر می شود.70 تا 80% کاپیتولها روی شاخه های فرعی این گیاه بوجود می آیند. (3)  

فاصله کاشت و عملکرد:

 Flodesi و همکاران، طی یک آزمایش نشان دادند که اگر تاریخ کاشت ماریتیغال اواسط فروردین باشد، فاصله کاشت 40?70 سانتی متر بهترین نتیجه را می دهد. همچنین پی بردند که تعداد 6 بوته در مترمربع (کشت در فاصله 30?50 سانتی متر) بهترین عملکرد را دارا است. (1) Omer و همکاران بر روی ردیفهای کاشت با فاصله یکسان کشت در فاصله همان 50 و 25 سانتی متر را مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند که فاصله کاشت 50  سانتیمتر هرچند عملکرد دانه به خاطر کاهش تراکم بوته در واحد سطح به میزان 4/7 تا 8/7 درصد کاهش می یابد ولی به علت دریافت نور بیشتر توسط گیاه در این فاصله کاشت، میزان مواد موثره دارویی در دانه افزایش می یابد. (3.29)با افزایش تراکم عملکرد بتدریج افزایش و پس از عبور از تراکم مناسب کاهش می یابد. نوبخت طی یک آزمایش در ایران اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر عملکرد کمی و کیفی ماریتیغال را مورد بررسی قرار داد و مشاهده نمود که با افزایش مقدار کودنیتروژن مقدار سیلی مارین دانه اندکی کاهش پیدا می کند، ولی افزایش عملکرد دانه ناشی از کاربرد کود نیتروژن بقدری بود که براحتی کاهش سیلیمارین دانه جبران گردید و عملکرد سیلی مارین در واحد سطح نیز افزایش یافت. در این آزمایش حداکثر مقدار سیلی مارین در واحد سطح از بکار بردن 200kg نیتروژن در هکتار بدست آمده بود. (1)

بررسی مراحل فنولوژیکی گیاه دارویی ماریتیغال (Silybum marianum L.) و اثر تراکم بر عملکرد و اجزاء آن در شرایط آب و هوایی کرمانشاه:

آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی بر روی سه تیمار فاصله بین بوته 25.20.15 سانتیمتر در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی در سال 1381 به اجرا درآمد. در این آزمایش مراحل مختلف فنولوژیکی گیاه مشخص وعملکرد محصول، اجزاء عملکرد، شاخص برداشت، درصد روغن و ماده موثر سیلی مارین (Silymarin) اندازه گیری و مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد که عملکرد دانه در تیمار 15 سانتیمتر نسبت به تیمار 25 سانتیمتر در سطح 1% دارای تفاوت معنی دار می باشد. متوسط عملکرد 865 کیلوگرم و طول دوره رشد گیاه در شرایط آب و هوایی کرمانشاه از کاشت تا برداشت 130 روز برآورد گردید. (19)  

اثر تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه دارویی خار مریم (Silybum marianum L.)

به منظور بررسی اثر تراکم (تراکم های زیاد (15?50) متوسط (20?15) و کم (25?50) سانتی متر) بر عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه دارویی خار مریم Silybum marianum ، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه رازی در سال 82-1381 در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار انجام گرفت. تجزیه واریانس اختلاف معنی داری را بین تیمارها برای صفات عملکرد بذر و تعداد کاپیتول در گیاه نشان داد. بالاترین و پایین ترین عملکرد بذر به ترتیب 6/998 و 2/671 کیلوگرم در هکتار در تراکم های زیاد و کم حاصل شد. روند مشابهی برای صفت تعداد کاپیتول در گیاه مشاهده شد. نتایج مضافاً حاکی از عدم اختلاف معنی بین تراکم های مختلف برای صفات وزن هزار دانه، تعداد بذر در کاپیتول، شاخص برداشت و ارتفاع گیاه بود.

بررسی تأثیر سطوح مختلف تراکم و کود ازته بر ضریب استهلاک و کارایی مصرف نور در گیاه دارویی ماریتیغال (Silybum marianum)

به منظور مطالعه تأثیر تراکم و کود ازته برروی ضریب استهلاک و کارآیی مصرف نور در گیاه مذکور، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در بهار سال 1384 در مرکز تحقیقات منابع طبیعی همند آبسرد دماوند به اجراء درآمد. تیمارهای مورداستفاده شامل تراکم در سه سطح (50?40-50?30-50?20 سانتمتر به ترتیب معادل 50000؛ 66666 و 100000 بوته در هکتار) و کود ازته در چهار سطح (صفر- 50-100 و 150 کیلوگرم در هکتار) در نظر گرفته شد. صفات موردبررسی شامل شاخص سطح برگ، ماده خشک اندام هوایی گیاه و نور نفوذیافته به درون کانوپی به منظور محاسبه ضریب استهلاک و کارایی مصرف نور بود. نتایج با کمک نرم افزار SAS تجزیه واریانس گردید و مقایسه میانگین ها با کمک آزمون دانکن صورت گرفت. همچنین به منظور رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد. انجام عملیات نورسنجی در مزرعه در 5 نوبت صورت گرفت و نتایج نشان داد که با افزایش تراکم میزان ضریب استهلاک نور کاهش یافته و کارایی مصرف نور افزایش می یابد ولی سطوح مختلف کود ازته هیچ تأثیر معنی داری بر روی ضریب استهلاک و کارایی مصرف نور ایجاد ننمود. (16)

تأثیر بر موارد موثره پس از کاشت:

تاثیر بر سیلیمارین: نتایج تجزیه واریانس نشان می دهد که مقدار سیلیمارین در بین بذور مورد مطالعه در سطح 1/0 درصد تفاوت بسیار معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین ها نشان می دهد که سیلیمارین در پروره مجاری و رقم چالوس در سطح 5 درصد اختلاف معنی داری نشان نمی دهد. ولی مقادیر سیلیمارین این دو با مقدار آن در رقم آلمانی تفاوت معنی داری را دارد. مقدار سیلیمارین پرورة مجاری و رقم چالوس به ترتیب 8/5 و 5/4 برابر مقدار آن در رقم آلمانی است.  

 جدول- مقایسه میانگین های سیلیبین موجود در سیلیمارین  در بذور مختلف الهویه ماریتیغال

- تأثیر بر سیلیبین: نتایج تجزیه واریانس نشان می دهد که مقدار سیلیبین موجود در سیلیمارین در بین بذور موردمطالعه در سطح 1/0 درصد تفاوت بسیار معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین ها نشان می دهد مقدار سیلیبین بذور مورد مطالعه در سطح 5 درصد اختلاف معنی داری دارند. به طوریکه مقدار سیلیبین پرورة مجاری 09/7 برابر مقدار آن در رقم چالوس است. 

مقایسه مواد موثره قبل و پس از کاشت:

- مقدار سیلیمارین: مقایسه میانگین ها نشان می دهد مقدار سیلیمارین پس از کاشت در پرورة مجاری و رقم آلمانی در سطح 5 درصد کاهش معنی داری نسبت به مقدار آنها قبل از کاشت داشته است. مقدار سیلیمارین رقم آلمانی در مقایسه با قبل از کاشت 89 درصد کاهش نشان می دهد. عکس این مطلب برای رقم چالوس صادق است. یعنی مقدار سیلیمارین این رقم افزایش معنی داری (5/1 برابر) نسبت به قبل از کاشت نشان می دهد.

 - مقدار سیلیبین: مقایسة میانگین ها نشان می دهد که مقدار سیلیبین موجود در سیلیمارین رقم چالوس قبل و بعد از کاشت هیچگونه تغییری نداشته است.ولی مقدار آن ماده در پرورة مجاری پس از کاشت به بیش از سه برابر مقدار آن قبل از کاشت افزایش یافته است. برخلاف این دو، مقدار سیلیبین رقم آورده شده از آلمان در مقایسه با مقدار آن قبل از کاشت 46 درصد کاهش نشان می دهد. نتایج حاصل از این تحقیق با نظرات محققین مختلف مبنی بر اینکه «کیفیت مواد موثره گیاهان اصلاح شده و وحشی متفاوت است» کاملاً منطبق می باشد.

مقایسه میانگین مقدار سیلیمارین در بذور مختلف الهویه ماریتیغال قبل و پس از کاشت 

مقایسه میانگین مقدار سیلیبین در بذور مختلف الهویه ماریتیغال قبل و پس از کاشت

از آنجائیکه برداشت ماریتیغال در سطوح وسیع کشت تنها توسط ماشین برداشت امکان پذیر است، لذا کاهش ارتفاع پایه های گیاه اصلاح شده مجاری سبب تسریع و سهولت در برداشت مکانیزة محصول می شود. تأخیر در ریزش دانه های رسیده پرورة اصلاح شده مجاری نه تنها فرصت کافی برای برداشت محصول را می دهد بلکه سبب کاهش ضایعات محصول هنگام برداشت نیز می شود. به منظور تولید انبوه این گیاه و استحصال مواد موثره آن جهت تولید دارو نباید از بذور نامناسب (و همچنین ناشناخته) استفاده نمود. زیرا کمیت و کیفیت مواد موثره محصول، در کشتهای بعدی، به شدت کاهش می یابد که در این صورت از نظر اقتصادی یعنی در روند عرضه به صنایع دارویی و پذیرش لازم توسط این صنایع، به هیچ عنوان مقرون به صرفه نخواهد بود. تحقیقات انجام شده بر روی عملکرد سه دسته بذور مذکور اهمیت پرورة اصلاح شده را در مقایسه با ارقام اصلاح نشده از نظر عرضه به صنایع داروسازی نشان می دهد. به طوریکه ملاحظه می شود، برای تهیة یک کپسول استاندارد (حاوی 165/29 میلی گرم سیلیبین) باید از مقادیر بعید الفاصله پودر سیلیمارین (مربوط به سه دسته مذکور) استفاده نمود. نتایج حاصل در جدول زیر آمده است. (2)

جدول – تفوق پروره های اصلاح شده ماریتیغال در روند تهیه داروی استاندارد

بررسی و پژوهش دیگر از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی روغن دانه خارمریم:

با وجود سازگاری این گیاه به شرایط آب و هوایی ایران بخصوص مقاومت به خشکی، اطلاع چندانی در مورد میزان روغن بذر و کیفیت آن در دسترس نمی باشد. در این مقاله، ابتدا درصد چربی دانه گیاه به روش سوکسله تعیین گشت که این درصد، تقریباً مشابه میزان روغن دانه های سویا و تخم پنبه بوده و 7/22 درصد است. سپس شاخص های فیزیکی از جمله ضریب شکست، وزن مخصوص، رنگ و اندیس های شیمیایی عدد یدی، پراکسید، صابونی و اسیدی در روغن خارمریم بررسی شد که از لحاظ این خصوصیات این روغن بیشتر به روغن بادام زمینی شباهت دارد. نوع و میزان اسیدهای چرب موجود در روغن نیز با دستگاه GC تعیین و مشخص شد که میزان اسید لینولئیک (2/51%) و اولئیک (8/28%) بیش از اسیدهای چرب دیگر است. با توجه به درصد قابل توجه روغن در دانه این گیاه و بالا بودن ارزش تغذیه ای آن (حاوی اسید لینولئیک بالا)، کشت و توسعه این دانه روغنی جدید و ارزشمند، امری ضروری و مفید است. (18) هدف از انجام تحقیق حاضر، بررسی کمی و کیفی ترکیبات سیلیمارین در بذور مختلف الهویه ماریتیغال و کشت این بذور در وضعیت اقلیمی کاملاً یکسان به منظور تعیین و شناسایی تأثیر یکسانی اقلیم بر کمیت و کیفیت مواد موثره محصول است.

بررسی تولید سیلیمارین و سیلیبین در گیاه ماریتیغال باز کشت بذور وحشی و زراعی آن:

 بذور اصلاح شدة این گیاه (بوداکالازی) در سال 1372 از کشور مجارستان به ایران آورده شد. در همین سال از کشور آلمان هم بذور طبیعی این گیاه تهیه شد و از اطراف چالوس نیز بذور پایه های وحشی ماریتیغال برداشت گردید. پس از تهیة این بذور، مقدار کلی سیلیمارین آنها و مقدار سیلیبین به شرح زیر استخراج و مورد اندازه گیری قرار گرفت.

 1-استخراج سیلیمارین دانه های خشک شدة هر تیمار آسیاب شدند. سپس 20 گرم از هر یک توسط سوکسله (دستگاه استخراج) و با استفاده از 250 تا 300 میلی لیتر حلال اتر نفت (پترولیوم اتر) در حمام آب گرم در دمای 60 درجه سانتی گراد به مدت 16 ساعت روغن گیری شدند. نمونه های روغن گیری شده کاملاً خشک گردیدند. پس از خشک شدن پودرهای فاقد روغن، با استفاده از 300 میلی لیتر متانل در دمای 80 درجه سانتی گراد به مدت 16 ساعت توسط سوکسله فلاونوئیدهای کلی (سیلیمارین) هر تیمار استخراج شدند. با استفاده از دستگاه تبخیر در خلاء متانل از محلول «سیلیمارین- متانل» جدا گردید. پس از بازیافت متانل پودر سیلیمارین به صورت یک لایة نازک بر جدارة بالن دستگاه باقی می ماند. پودر سیلیمارین را به مدت 5 تا 6 ساعت در اون خلاء با دمای 50 درجه سانتی گراد قرار داده تا کاملاً خشک شود.

2- اندازه گیری سیلیبین همانطور که گفته شد سیلیمارین ترکیبی از چندین فلاونوئید است که مهمترین آنها سیلیبین، سیلیکریستین و سیلیدیانین است. در میان این فلاونوئیدها سیلیبین از بقیه اهمیت و ارزش دارویی بیشتری دارد که با استفاده از کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا سیلیبین آ و سیلیبین ب (مجموعاً سیلیبین نامیده می شود) موجود در پودر سیلیمارین هر نمونه اندازه گیری شدند. 2-1 تهیه استاندارد: به منطور تهیة استاندارد محتویات یک کپسول «دوراسیلیمارین» را که حاوی 165/29 میلی گرم سیلیبین می باشد در یک لولة سانتریفوژ ریخته و 10 میلی لیتر آب مقطر به آن اضافه شد. سپس آن را به مدت 20 دقیقه در حمام آب گرم با دمای 45 درجه سانتی گراد قرار داده شد. در این مدت چندین بار مخلوط را با همزن مخصوص لولة آزمایش بهم زده و به مدت 20 دقیقه در دستگاه سانتریفوژ با دور 10000 قرار داده شد. محلول رویی را دور ریخته و باقیمانده را با لولة سانتریفوژ در اون خلاء با دمای 50 درجه سانتیگراد کاملاً خشک شد. سپس 20 میلی لیتر متانل را بر روی پودر خشک شده در لوله ریخته و آن را کاملاً بهم زده و مجدداً در سانتریفوژ با دور 10000 به مدت 20 دقیقه قرار گرفت.محلول حاصله را در یک مزورریخته و حجم آنرا با متانل به 300 میلی لیتر رسید. محلول بدست آمده بعنوان محلول استاندارد برای تزریق در دستگاه اچ. پ. ال.سی و تهیة طیف، مورد استفاده قرار گرفت. 2-2 تهیه نمونه ها: 08/0 گرم از نمونه های پودر سیلیمارین هر تیمار را با ترازوی دارای دقت  گرم توزین کرده و به بالن ژوژه به گنجایش 50 میلی لیتر انتقال داده شد. 30 میلی لیتر متانل بر روی نمونة درون بالن ریخته و آن را با همزن کاملاً به هم زده و بعد به حجم 50 میلی لیتر رسید. از این محلول 5 میکلرولیتر جهت تزریق در دستگاه اچ.پی.ال.سی مورد استفاده قرار گرفت.

 شرایط آنالیز اچ.پی.ال.سی: ستون پارتیزیت ا.دی.اس.تو (ODS2)ابعاد ستون: 4/6 I250 میلی متر قطر ذرات داخل ستون 10 میکرومتر فاز متحرک : آب + اسید استیک: (5-60) 57% متانل: 43%سرعت جریان: 2 میلی لیتر در دقیقه آشکارساز: اشعة ماورای بنفش با طول موج 280 نانومترحجم تزریق: 5 میکرولیترنتایج بدست آمده از دستگاه را در فرمول زیر قرار داده تا درصد سیلی بین آ و ب در پودر سیلیمارین بدست آید:? 5/62 = درصد سیلی بین آوب در پودر سیلیمارین با استفاده از درصد سیلی بین آ و ب در پودر سیلیمارین می توان درصد سیلی بین آ و ب را در بذر محاسبه نمود: = درصد سیلیبین آب و ب در بذر پس از استخراج و اندازه گیری مواد موثره بذور مورد تحقیق، بقیة بذور در سال 1373، در شرایط کاملاً یکسان در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در زمین سبک با بافت لوم شنی در منطقه زردبند واقع در شمال تهران در تاریخ 20 اسفندماه کشت شدند. وسعت هر کرت شش متر مربع (2?3 متر) و در هر کرت پنج ردیف گیاه با فاصله 50 سانتی متر به صورت خشکه کاری کشت شدند. عمق بذر هنگام کاشت سه سانتی متر و بذور به صورت کپه ای (3 تا 5 بذر در هر گودال) به فاصله 20 سانتی متر (در طول ردیف) از یکدیگر کشت و بلافاصله زمین آبیاری شد. گیاهان در مرحله سه تا چهاربرگی تنک شده به طوریکه در هر نقطه فقط یک بوته قرار گرفت. برای تمام تیمارها وجین علفهای هرز به طور منظم و با دست انجام گرفت. گیاهان، با توجه به شرایط اقلیمی محل، در زمان مناسب به طور یکسان آبیاری شدند. در این تحقیق ارتفاع گیاهان، تعداد کاپیتولها در هر بوته و قطر کاپیتولها در مرحلة گلدهی اندازه گیری شدند. کاپیتولهای رسیده به تدریج طی چند مرحله برداشت و پس از تمیز کردن دانه ها، عملکرد آن محاسبه شد. مقدار سیلیمارین و سیلیبین هر یک از تیمارها نیز مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفتند. بذور حاصل از این تحقیق مجدداً در سال 1374 کشت و تحقیق قبلی مجدداً در مورد آنها تکرار شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار مینی تب و برای مقایسه میانگین های بدست آمده از روش آزمون چند دامنه ای دانکن استفاده شد. نتایج این بررسی بصورت زیر بیان شد: مقایسة میانگین های ارتفاع گیاه تعداد کاپیتول در بوته و قطر کاپیتول نشان میدهد که روند رشد ارقام و پروره های ماریتیغال، در سطح آماری 5 درصد به شرح زیر انجام می شود: تأثیر بر ارتفاع، بلندترین گیاه مربوط به رقم وحشی جمع آوری شده از اطراف چالوس و کوتاهترین آن مربوط به پرورة اصلاح شدة مجاری (بوداکالازی) است. ارتفاع بوته ها، در رقم چالوس 7/17 درصد بیش از ارتفاع پرورة اصلاح شدة مجاری است، ولی نسبت به رقم آورده شده از آلمان اختلاف معنی داری را نشان نمی دهد. تأثیر بر تعداد کاپیتول در بوته: براساس نتایج حاصل بیشترین تعداد کاپیتول در بوته عبارت است از: 5/12 کاپیتول در بوته در پرورة مجاری، که 92 درصد از رقم آلمان بیشتر است، ولی رقم اخیر نسبت به رقم چالوس تفاوت معنی داری را نشان نمی دهد.تأثیر بر قطر کاپیتول: مقایسه میانگین تیمارها (جدول زیر) نشان می دهد. جدول – مقایسة میانگین های ارتفاع، تعداد کاپیتول در بوته و قطر کاپیتول در سطح 5 درصد

که پرورة مجاری بزرگترین قطر کاپیتول را دارد (80 میلی متر). قطر کاپیتول در رقم آلمانی 55 میلی متر، و در رقم چالوس 65 میلی متر است. قطر کاپیتول پرورة مجاری نسبت به رقم چالوس دارای اختلاف معنی داری نیست، ولی نسبت به رقم آلمانی در سطح 5 درصد معنی دار می باشد. به طوریکه قطر کاپیتول پرورة مجاری 45 درصد بیش از آن در رقم آلمان است. تغییرات مذکور (به ویژه در رابطه با پرورة اصلاح شده)، با اظهارات محققین دربارة تأثیر اوضاع اقلیمی بر روند رشدی و مقدار مواد موثره گیاه مطابقت دارد. تأثیر بر وضعیت میوه: طبق مشاهدات، میوه های ماریتیغال اصلاح شده (بوداکالازی) به صورتی هماهنگ تر و یکسان تر می رسند و ریزش دانه های رسیده آن در مقایسه با دو رقم دیگر همواره با تأخیر 10 تا 15 روزه صورت می گیرد. تأثیر (جدول زیر) بر عملکرد دانه: نتایج نشان می دهد که عملکرد محصول در کشت بذور مختلف الهویه مربوط به این تحقیق متفاوت است. به طوریکه عملکرد محصول پرورة مجاری دوبرابر عملکرد دو رقم دیگر است.

جدول- مقدار عملکرد محصول در کشت بذور مختلف الهویه ماریتیغال

تأثیر بر مواد موثره قبل از کاشت:تأثیر بر سیلیمارین: مقایسه میانگین ها نشان می دهد که مقادیر سیلیمارین رقم آلمانی و پروره مجاری در سطح 5 درصد اختلاف معنی داری را نشان نمی دهد. ولی مقدار سیلیمارین این دو با رقم جمع آوری شده از چالوس در سطح 5 درصد به طور معنی داری اختلاف دارند. مقدار سیلیمارین رقم آلمانی و پروره مجاری به ترتیب 3 و 5/2 برابر مقدار آن در رقم چالوس است.- تأثیر بر سیلیبین: مقایسة میانیگن ها نشان می دهد که مقدار سیلیبین موجود در ماریتیغال های مورد تحقیق، در سطح 5 درصد به طور معنی داری اختلاف دارند. مقدار سیلیبین رقم آلمانی و پروره مجاری به ترتیب 8/3 و 2/2 برابر مقدار آن در رقم چالوس است.

مقایسه میانگین مقدار سیلیمارین در بذور مختلف الهویه ماریتیغال قبل از کشت

مقایسه میانگین مقدار سیلیبین در بذور مختلف الهویه ماریتیغال قبل از کشت