وبلاگ تخصصی مهندسین مرتع و آبخیزداری

1-   آغازوخاتمه خشکسالی
بطورکلی تشخیص زمان آغازو خاتمه خشکسالی مساله بسیار مشکلی است . اصولا” زمان آغازخشکسالی عمدتا” به تعریف مورد استفاده وابسته است . بدیهی است که این زمان با توقف آخرین بارش مفید آغازنمی شود بلکه ممکن است تا زمان اتمام ذخیره رطوبت خاک به طول انجامد. این حالت نیز بارشهای هرچند اندک درزمان آغاز خشکسالی ، پیچیدگی خاصی پیدار میکند، بنابراین درحالت کلی می توان گفت زمان آغازخشکسالی ، زمانی است که ذخیره رطوبتی چه درمحیط خاک (خشکسالی کشاورزی ) وچه درمخازن آبی(خشکسالی هیدرولوژیک ) خاتمه یافته باشد . انتهای خشکسالی نیز که مساله قابل توجهی محسوب می شود. پایان خشکسالی نسبت به زمان آغاز محسوستر است .
درامر کشاورزی، پایان خشکسالی ، زمانی است که نزول باران، رطوبت مورد نیاز خاک را تامین نماید. درهیدرولوژی ، زمانی که جریان رودخانه مجددا؛ برقرارشده ومخازن زیرزمینی تغذیه مجددشوند زمانی پایان خشکسالی درنظرگرفته میشود. زمان آغازتاپایان خشکسالی که به عنوان دوره تداوم خشکسالی مفروض خوانده می شود یکی از ویژگیهای اساسی خشکسالی محسوب می گردد. مقیاس زمانی دوره تداوم یک خشکسالی می تواند از روز و ماه تا سال تفاوت نماید. هرقدر دوره تداوم خشکسالی طولانی ترشود، میزان ذخایرآب منطقه ، تحت خطرجدی قرارگرفته و به همین جهت می تواند شدت خشکسالی رخداده را افزایش دهد .

2-   شدت خشکسالی
چنانچه قبلا” نیز ذکر شده قدرمیزان کمبود بارندگی نسبت به شرایط میانگین کمتر باشد به همان اندازه میزان تاثیر خشکسالی بیشتر نمود عینی پیدا می کند . علاوه براین، میزان استمرارحالت خشکسالی دریک منطقه نیزگویای شدت خشکسالی درهمان منطقه است، یعنی درشرایطی که خشکسالی تنها برای یک ماه استمرار داشته باشد احتمال دارد بارش ماه بعد ، میزان کمبود ماه مزبور را جبران نماید، ولی اگر ماه بعدی نیز خود نسبت به شرایط طبیعی کمبود داشته باشد ، به مراتب در شدت بخشیدن به حالت خشکسالی موثر خواهد بود.
میزان کاستی درمتغیر مورد مطالعه و همچنین ، زمان استمرارآن ، بیانگر شدت خشکسالی است . به همین منظور برای مشخص ساختن این عامل درمطالعه خشکسالی ، محققان با استفاده از شاخصهای مختلف سعی می کنند درجه ناهنجاری منفی متغیر مورد مطالعه را نیز مد نظر قراردهند.

3-   فراوانی خشکسالی
فراوانی خشکسالی نیز ازاهم ویژگیهای موردمطالعه دربررسی یک منطقه بشمار     می آید که می تواند درمقایسهای مختلف زمانی ( برای مثال سالانه ، ماهانه و فصلی ) محاسبه شود. با توجه به وجود شدتهای مختلف خشکسالی ، بررسی فراوانیها می تواند برای هریک از آنها با تفکیک صورت گیرد. محاسبه توزیع فراوانی درشدتهای مختلف می تواند درارزیابی قابلیت منطقه مورد مطالعه نسبت به شدتهای مختلف خشکسالی کاربرد داشته باشد. این محاسبه می تواند از طریق توابع توزیع احتمال فراوانی برای بررسی احتمال وبا دوره های برگشت خشکسالی برای پیش بینیهای آتی مورد استفاده قرارگیرد.

4-   وسعت منطقه ای خشکسالی
رخداد خشکسالی می تواند درمنطقه ای با وسعت چند صد کیلومتر اتفاق افتد ولی امکان دارد شدت ودوره تداوم آن درسراسر منطقه یکسان نباشد . خشکسالی قاره ای که خصوصا؛ درمناطق خشک اتفاق می افتد درناحیه وسیعی که صدها ، بلکه هزاران کیلومتر- مربع را می پوشاند ، گسترش پیدا می کند . به نظر محققان استرالیا ، احتمال دارد این پدیده نیمی از استرالیا را درطی 50 سال آینده فراگیرد ( س . ه . ج 1975) دررابطه با وسعت خشکسالی یوجیچ ( 1975 ) براساس تحقیقات خودخواص منطقه ای خشکسالی را بشرح ذیل فهرست نموده است :

الف ) پوشش منطقه ای با شرایط متوسط قاره ای که از 5 تا 15 میلیون کیلومتر مربع را فرامی گیرد.
ب) درنتیجه شدت خشکسالیهای بزرگ ، وسعت آن فراتر از پوشش منطقه ای می گردد.
ج ) انتظارمی رود شکل منطقه تحت تاثیر به وسیله یک خشکسالی ، بیشتر به یک لوزی شبیه   باشدتایک دایره .
دررابطه با وسعت خشکسالی اتفاق افتاده ، سابرامانیام (1967) طبقه بندی جدول 1 را ازنظر شدت خشکسالی عنوان می نماید.

 جدول 1- طبقه بندی وسعت خشکسالی ازنظر سابرامانیام 

 5-   دوره تناوبی رخداد خشکسالی
بررسیهای مربوط به احتمال تکرار خشکسالیها و سایرپدیده های طبیعی به صورت رخدادهای منظم ، بخش زیادی از تحقیقات محققان را به خود اختصاص داده است . بطوری که بیش از 1000 مقاله دررابطه با ارتباط رخدادهای آب و هوایی با سیکل 11 ساله کلفهای خورشیدی تهیه شده است ( بران ورادیر ،1985) کلفهای خورشید عبارت ازلکه هایی هستند که به دلیل اختلاف درجه حرارت درسطح خورشید ، بصورت لکه های سیاهی بنظر می رسند . چگونگی پیدایش این لکه ها هنوز به درستی شناخته نشده است و بیشتر تصور می رود که زبانه کشیدن و درهم پیچیدن توده های گازمشتعل خورشید ، باعث پدیدآمدن آن می گردد.
بابررسی هایی که انجام گرفته ، امروز رابطه میان لکه های خورشیدی با برخی از پدیده های زمینی به اثبات رسیده است (جعفری ، 1360) در رابطه با تناوب رخدادهای خشکسالی ، برخی از محققان علاوه برتناوب 11 ساله به دوره 22 ساله یا چرخه هایی10 پی برده اند (بلم و مولی 1981 ) چرخه دوره ای44 ساله ای نیز به وسیله سانسون (1954) برای تغییرات بارندگی درفرانسه برای منطقه مدیترانه عنوان شده است . برخی از محققان نیز به دوره تناوبی بیشتری اشاره کرده اند . با توجه به کارهای بسیاری که دراین زمینه انجام شده است هنوز قانومندی علمی که بطور قطع مورد تاثیر واقع شود، عنوان نگردیده است . به هنگام کاهش تعداد کلفهای خورشیدی ، خشکسالیهای شدید اتفاق افتاده اند. این گونه مطالعات درسایرکشورها ازجمله استرالیا و هند نیز صورت گرفته است .
علاوه برکلفهای خورشیدی ،مطالعاتی نیز دررابطه با ارتباط رخداد خشکسالیها با سیستمهای گردش عمومی جو وعوامل تاثیرگذار بر آن و همچنین با پدیده ال نینو یا دمای سطح دریا ، ارتباط بین اقیانوسها و خشکیها و … انجام شده است . (لاکود “ 1988) .