وبلاگ تخصصی مهندسین مرتع و آبخیزداری

این هم چند تصویر دیگر مربوط به استفاده از انرژی خورشیدی و بادی برای مصارف مختلف

منابع:

1- مرکز اطلاعات انرزی سازمان انرژیهای نو- وزارت نیرو

2- برنامه اقدام ملی مقابله با بیابان زایی و تعدیل اثرهای خشکسالی، 1381.

 کانون های بحرانی حساس به فرسایش بادی منشاء وقوع طوفان های شن در استان یزد محسوب می شوند .

مدیر کل منابع طبیعی یزد گفت کانونهای بحرانی حساس به فرسایش بادی مرکز اصلی برداشت خاک و منشاء وقوع طوفانهای شن در این استان محسوب می شوند .

ابراهیم محیطی گفت ٦٥٩هزار هکتار از عرصه های بیابانی در ١٩نقطه از استان یزد به عنوان کانون های بحرانی حساس به فرسایش بادی مورد شناسایی قرار گرفته که با هربار وقوع طوفان مقادیر زیادی ذرات خاک از این کانونها بلند شده و بر سر شهرها و نقاط سکونتگاهی استان می بارد .
او افزود وقوع طوفان اخیر در شامگاه روز پنج شنبه مورخ ٨/٣/٨٢ بر اثر جریان عمودی هوا و برداشت ذرات خاک از اراضی فاقد پوشش گیاهی و هجوم آن به سمت مناطق مسکونی بوده است .
وی اظهار داشت طوفان از غرب کویر سیاه کوه در شهرستان اردکان و منطقه عقدا و نوگنبد در مرز میان یزد و اصفهان به عنوان یکی از کانونهای بحرانی حساس به فرسایش بادی آغاز و با سرعت ٩٥کیلومتر در ساعت ظرف مدت کوتاهی نقاط وسیعی از استان را درنوردیده است .

او افزود دشت های برهنه و اراضی فاقد پوشش گیاهی و نیز استعداد منطقه جهت برداشت ذرات خاک و شن همراه با جریان صعودی هوا در شدت طوفان موثر بوده است .
محیطی گفت بعد از الحاق طبس اراضی بیابانی استان به بیش از دوبرابر و به حدود ٤/٦ میلیون هکتار افزایش یافت که این امر نشان می دهد کار بیابان زدایی می بایستی به عنوان یکی از اولویت های اجرایی در مدیریت کلان استان همراه با اختصاص اعتبارات افزون تر به طور جدی پیگیری شود .
وی خاطر نشان ساخت واقعیت این است که کار بیابان زدایی برای استان یزد که ١٩درصد بیابان های کشور را درخود جای داده و دومین استان بیابانی کشور محسوب می شود نقش محوری در هرگونه توسعه درازمدت و پایدار استان دارد .

مدیر کل منابع طبیعی یزد افزود اگر امروز نقطه امنی برای تداوم بقاء و سکونت در دشت یزد – اردکان به عنوان یکی از بزرگترین کانون های جمعیتی حاشیه کویر مرکزی ایران به وجود آمده و ما شاهد استقرار روزافزون جمعیت ، رشد صنایع و توسعه اقتصادی هستیم بواسطه تلاش های سی ساله در بخش بیابان زدایی بوده است .
او خاطر نشان ساخت اگر این تلاش ها نبود امروز شن های روان و تپه های شنی تا پشت دروازه های یزد نیز رسیده بود و عملاً تداوم سکونت در این منطقه کویری با خطر جدی مواجه می شد .
وی گفت اداره کل منابع طبیعی آمادگی دارد تا بر اساس طرح های محوری بویژه طرح شناسایی کانون های بحرانی حساس به فرسایش بادی و بر اساس اولویت های اجرایی مشخص شده در این طرح عملیات بیابان زدایی و نهال کاری را به سمت این کانون ها و به اعماق مناطق برداشت و منشاء طوفان های شن هدایت نماید .

وی افزود با وجود این کانونهای بحرانی و در صورت تکرار شرایط جوی اخیر به صورت جریان صعودی هوا به عنوان عامل برداشت خاک ممکن است طوفان روز پنجشنبه در یزد بارها تکرار شود .
او اظهار داشت اداره کل منابع طبیعی یزد جزء نخستین استان هایی بود که موفق شد طرح شناسایی کانون های بحرانی حساس به فرسایش بادی که تعداد آن در استان یزد فراوان است را به انجام رساند که کار بعدی ما این است که پروژه های بیابان زدایی را به سمت این کانون ها ببریم .
وی از شهرستانهای صدوق – میبد – خاتم – بافق – اردکان – ابرکوه و طبس به عنوان مناطق اولویت دار درجه یک برای فعالیت های بیابان زدایی در استان نام برد .
 

                                             توفان شن در نزدیکی زابل

در منطقه ”دشت کویر“ و ”دشت لوت“ به‌واسطه کم‌بارانى و بى‌بارانى سطح زمین در تابستان به شدت خشک و گرم مى‌گردند، با گرم شدن منطقه هوا منبسط و فشار کم و سبک ایجاد شده و به طرف بالا صعود مى‌نماید و در نتیجه هواى سردى که با فشار زیاد در کوه‌هاى شرقى (کوه‌هاى افغانستان) و کوه‌هاى شمالى (کوه‌هاى البرز شرقی) وجود دارد به سرعت به طرف کویر حرکت مى‌نماید تا جایگزین هواى صعود کرده گردد.

راجع‌به این بادها که به‌صورت فوق ایجاد مى‌گردند برخى از کویرشناسان که در قرن نوزدهم از مناطق مختلف کویرهاى ایران عبور نموده‌اند چنین مى‌نویسند:

... بادهاى کویرى آنچنان داغ بودند که گوئى از یک بخارى کاملاً داغ خارج مى‌شوند ... بدترین جاى کویر قسمت جنوب‌شرقى آن بین ”بم“ و ”نه“ بود که یکى از وحشتناک‌ترین نقاط تمام زمین است، در اینجا باد شمال‌غربى که حاکم بر این منطقه است شن‌ها را جمع کرده و به‌صورت موج و تپه روى هم انباشته است جاى این موج‌ها و تپه‌ها دائماً در حال تغییر است، خورشید سوزانى زمین را گرم مى‌کند و آن را به‌صورت آهن گداخته درمى‌آورد، باد سام تقریباً همیشه مى‌وزد و در نتیجه عبور از روى صدها میل کویر سوزان آنچنان خشک است که وقتى آدم یا حیوان را غافلگیر مى‌کند در یک آن تمام ذرات رطوبت بدن را به خود جذب مى‌کند و تنها یک مومیائى چروکیده و سیاه بر جاى مى‌گذارد“.

وجود بادهاى خشک و سوزان و عدم وجود باران با شرایط محلى توأم شده صحراهاى خشک و کویرى را به‌وجود مى‌آورند مانند صحراى لوت و دشت کویر ایران (صحراهاى وسیع عربستان، صحراى شمال آفریقا، صحراى قراقوم در آسیاى میانه، صحراى پهناورگوئى واقع در چین غربى از این دسته صحراها مى‌باشند) اختلاف درجه حرارت شب و روز در دشت لوت و دشت کویر بسیار زیاد است و این اختلاف درجه حرارت باعث شکستن، خرد شدن و ریز شدن سنگ‌ها مى‌گردد. بادهاى کویرى این ریزه‌سنگ‌ها را جابه‌جا نموده و در نتیجه سطح کویر از شن و ماسه که توسط باد جابه‌جا شده است پوشیده گردیده که در اصطلاح محلى بدان‌ها ”شن باد“، ”داغ باد“ و ”سوز باد“ نامیده مى‌شوند و در بندرعباس و میناب چنین بادهاى گرم و سوزانى را ”آتش باد“ مى‌نامند.

بادهاى ۱۲۰ روزه سیستان

در اردیبهشت‌ماه که رفته رفته سطح کویر گرم و گرم‌تر مى‌گردد، هواى گرم آن به طرف بالا صعود نموده و نسبت به وضع ساختمانى و موقعیت جغرافیائى و ناهموارى‌هاى محلى هواى سرد اطراف به‌سمت کویر گرم حرکت مى‌نماید و بادهاى کویرى را به‌وجود مى‌آورد، مشهورترین این بادها در اطراف کویر به باد ۱۲۰ روزه سیستان شهرت دارد. علت به‌وجود آمدن این باد به‌خاطر گرماى شدیدى است که در اردیبهشت‌ماه در دشت لوت و نواحى شرقى آن (منطقه سیستان) به‌وجود مى‌آ‌ید، این هواى گرم علاوه بر مناطق مذکور ناحیه ”ریگستان“۱ واقع در جنوب‌غربى افغانستان را دربر مى‌گیرد. هواى گرم ایجاد شده به‌سوى طبقات بالاى سطح زمین صعود مى‌نماید، در همین زمان در کوه‌هاى مرتفع شرقى و مرکزى افغانستان (شامل رشته‌کوه‌هاى هند و کش واقع در غرب پامیر و رشته‌کوه‌هاى بابا واقع در مرکز افغانستان) که داراى قللى مرتفع و همیشه پوشیده از برف است هواى سرد دائمى با فشار زیاد وجود دارد، هواى سرد مذکور با سرعت به‌سمت دامنه‌هاى جنوب‌غربى نزول نموده از منطقه ریگستان به‌سمت سیستان و کویر لوت حرکت مى‌نماید، این باد محلى یکى از سهمناک‌ترین بادهاى ایران است که سرعت آن را بین ۱۱۰ تا ۱۷۰ کیلومتر در ساعت توأم با حرارتى معادل ۵۷ درجه سانتى‌گراد متذکر شده‌اند.

(۱) ریگستان ناحیه وسیعى است در جنوب‌غربى افغانستان که در دامنه‌هاى جنوبى کوه‌هاى افغانستان واقع شده است، ناحیه خشک و سوزان مذکور داراى سکنه چندانى نیست، رودخانه هیرمند با جهت شمال‌شرقى جنوب‌غربى در این منطقه جارى است، ناحیه ریگستان بخش اعظم استان‌هاى قندهار و سیستان (نیمروز) افغانستان را شامل مى‌گردد.

بادهاى ۱۲۰ روزه سیستان تا حدود ۳۵۰ کیلومتر در جهت‌شرقى غربى در دل کویر لوت پیش مى‌رود و تا حدود ۴۵۰ کیلومتر در پهنه شمال‌جنوبى از ”نى‌بندان“ تا جنوب لوت نیز گسترده مى‌گردند.

نگارنده که در مرداد سال ۱۳۵۱ از زاهدان عازم زابل بود دچار طوفان‌هاى شن منطقه نیز گردید، در تمام چشم‌انداز چیزى جز گرد و خاک و شن متحرک دیده نمى‌شد، اثرى از جاده نبود، نیروى حرکت از ماشین نیز سلب مى‌شد، حرکت پیاده افراد غیرممکن بود، اگر بلد همراه ما نبود هیچ‌گاه موفق نمى‌گردیدیم تا به راه خود ادامه دهیم. هنگامى‌که به زابل رسیدیم مى‌خواستند بادشکن‌هاى اطراف زابل را به ما نشان دهند، به هر ترتیبى بود خود را به محل بادشکن رسانیدیم ولى شدت باد و حرکت شن‌هاى روان به‌حدى بود که گویا در شب تار به دیدار بادشکن رفته‌ایم و نیمه‌ موفق بازگشتیم.

توفان شن در یزد

                                                           توفان شن در کویر

                                                                                                      کاهش شعاع دید

                     توفان شن

شن روان توسط اندازه گیری ذرات آن دسته بندی می شوددر نواحی صحرایی، وزش باد امری عادی است. زیرا هوای نزدیک سطح زمین گرم شده و به سمت بالا اوج می گیرد

شن روان توسط اندازه گیری ذرات آن دسته بندی می شود. دانه های شن روان عموما بین بین 0.2 mm الی 1.6 mm هستند. اندازه، ترکیبات معدنی و شکل دانه ها بر جابجایی و انباشتگی شن تاثیر دارد. هر ذره غیر چسبنده طبیعی و یا ساخته شده توسط بشر که در دامنه اندازه و شکل ذرات یاد شده باشد، می تواند مانند شن روان عمل کند. کما اینکه ذرات برف خشک و غیر چسبنده نیزه توسط باد رانده و انباشه می شوند.
تقریبا در ساختمان تمامی ذرات شن روان، کوارتز به وفور یافت می شود. این بدلیل ویژگی ذرات کوارتز است. ذرات کوارتز بسیار سخت بوده و در برابر فرسایش ناشی از مواد شیمیایی و یا فشار های مکانیکی بسیار مقاوم بوده و از اندازه معینی کوچکتر نمی شوند. بدینسان فرسایش بر دیگر مواد معدنی موثر بوده و آنها را به ذرات کوچکتر و غبار تبدیل می کند و ذرات کوارتز باقی می مانند.
در نواحی صحرایی، وزش باد امری عادی است. زیرا هوای نزدیک سطح زمین گرم شده و به سمت بالا اوج می گیرد و هوای سرد دور از زمین جای آن را پر می کن، این جابجایی منجر به وزش باد می گردد. با وجودی که باد نقش اصلی را در جابجایی و تل انباری شن ها دارد، ولی آب و یخ عامل اصلی فرسایش سنگها و خرد شدن آنها به ذراتی با ابعاد دانه های شن است. باد نیز بر شکل گیری دانه های شن موثر است. ذرات شن توسط نیروی باد به یکدیگر خراشیده می شوند و گرد می شوند. به این دلیل شن های صحرا ها گرد تر از شن های ساحلی هستند و مسافت طولانی تری جابجا می شوند.
باد، عامل جابجایی شن
حرکت جهشی و حرکت خزشی دانه های شن تحت نیروی باد جابجا می شوند.این جابجایی به یکی از دو روش جهش (saltation)، و خزش سطحی (surface creep) صورت می گیرد.
حرکت جهشی
بطور کلی 75 درصد از جابجایی شن ها توسط جهش دانه های شن صورت می گیرد. هنگامی که باد بر فراز توده شن می وزد قادر است دانه های شن را از سطح جدا کرده و در جهت وزش خود، جابجا کند. وزن دانه های شن موجب می گردد این دانه ها مجددا به سطح باز گردند.