توفان شن در نزدیکی زابل
در منطقه ”دشت کویر“ و ”دشت لوت“ به‌واسطه کم‌بارانى و بى‌بارانى سطح زمین در تابستان به شدت خشک و گرم مى‌گردند، با گرم شدن منطقه هوا منبسط و فشار کم و سبک ایجاد شده و به طرف بالا صعود مى‌نماید و در نتیجه هواى سردى که با فشار زیاد در کوه‌هاى شرقى (کوه‌هاى افغانستان) و کوه‌هاى شمالى (کوه‌هاى البرز شرقی) وجود دارد به سرعت به طرف کویر حرکت مى‌نماید تا جایگزین هواى صعود کرده گردد.
راجع‌به این بادها که به‌صورت فوق ایجاد مى‌گردند برخى از کویرشناسان که در قرن نوزدهم از مناطق مختلف کویرهاى ایران عبور نموده‌اند چنین مى‌نویسند:
... بادهاى کویرى آنچنان داغ بودند که گوئى از یک بخارى کاملاً داغ خارج مى‌شوند ... بدترین جاى کویر قسمت جنوب‌شرقى آن بین ”بم“ و ”نه“ بود که یکى از وحشتناک‌ترین نقاط تمام زمین است، در اینجا باد شمال‌غربى که حاکم بر این منطقه است شن‌ها را جمع کرده و به‌صورت موج و تپه روى هم انباشته است جاى این موج‌ها و تپه‌ها دائماً در حال تغییر است، خورشید سوزانى زمین را گرم مى‌کند و آن را به‌صورت آهن گداخته درمى‌آورد، باد سام تقریباً همیشه مى‌وزد و در نتیجه عبور از روى صدها میل کویر سوزان آنچنان خشک است که وقتى آدم یا حیوان را غافلگیر مى‌کند در یک آن تمام ذرات رطوبت بدن را به خود جذب مى‌کند و تنها یک مومیائى چروکیده و سیاه بر جاى مى‌گذارد“.
وجود بادهاى خشک و سوزان و عدم وجود باران با شرایط محلى توأم شده صحراهاى خشک و کویرى را به‌وجود مى‌آورند مانند صحراى لوت و دشت کویر ایران (صحراهاى وسیع عربستان، صحراى شمال آفریقا، صحراى قراقوم در آسیاى میانه، صحراى پهناورگوئى واقع در چین غربى از این دسته صحراها مى‌باشند) اختلاف درجه حرارت شب و روز در دشت لوت و دشت کویر بسیار زیاد است و این اختلاف درجه حرارت باعث شکستن، خرد شدن و ریز شدن سنگ‌ها مى‌گردد. بادهاى کویرى این ریزه‌سنگ‌ها را جابه‌جا نموده و در نتیجه سطح کویر از شن و ماسه که توسط باد جابه‌جا شده است پوشیده گردیده که در اصطلاح محلى بدان‌ها ”شن باد“، ”داغ باد“ و ”سوز باد“ نامیده مى‌شوند و در بندرعباس و میناب چنین بادهاى گرم و سوزانى را ”آتش باد“ مى‌نامند.
بادهاى ۱۲۰ روزه سیستان
در اردیبهشت‌ماه که رفته رفته سطح کویر گرم و گرم‌تر مى‌گردد، هواى گرم آن به طرف بالا صعود نموده و نسبت به وضع ساختمانى و موقعیت جغرافیائى و ناهموارى‌هاى محلى هواى سرد اطراف به‌سمت کویر گرم حرکت مى‌نماید و بادهاى کویرى را به‌وجود مى‌آورد، مشهورترین این بادها در اطراف کویر به باد ۱۲۰ روزه سیستان شهرت دارد. علت به‌وجود آمدن این باد به‌خاطر گرماى شدیدى است که در اردیبهشت‌ماه در دشت لوت و نواحى شرقى آن (منطقه سیستان) به‌وجود مى‌آ‌ید، این هواى گرم علاوه بر مناطق مذکور ناحیه ”ریگستان“۱ واقع در جنوب‌غربى افغانستان را دربر مى‌گیرد. هواى گرم ایجاد شده به‌سوى طبقات بالاى سطح زمین صعود مى‌نماید، در همین زمان در کوه‌هاى مرتفع شرقى و مرکزى افغانستان (شامل رشته‌کوه‌هاى هند و کش واقع در غرب پامیر و رشته‌کوه‌هاى بابا واقع در مرکز افغانستان) که داراى قللى مرتفع و همیشه پوشیده از برف است هواى سرد دائمى با فشار زیاد وجود دارد، هواى سرد مذکور با سرعت به‌سمت دامنه‌هاى جنوب‌غربى نزول نموده از منطقه ریگستان به‌سمت سیستان و کویر لوت حرکت مى‌نماید، این باد محلى یکى از سهمناک‌ترین بادهاى ایران است که سرعت آن را بین ۱۱۰ تا ۱۷۰ کیلومتر در ساعت توأم با حرارتى معادل ۵۷ درجه سانتى‌گراد متذکر شده‌اند.
(۱) ریگستان ناحیه وسیعى است در جنوب‌غربى افغانستان که در دامنه‌هاى جنوبى کوه‌هاى افغانستان واقع شده است، ناحیه خشک و سوزان مذکور داراى سکنه چندانى نیست، رودخانه هیرمند با جهت شمال‌شرقى جنوب‌غربى در این منطقه جارى است، ناحیه ریگستان بخش اعظم استان‌هاى قندهار و سیستان (نیمروز) افغانستان را شامل مى‌گردد.
بادهاى ۱۲۰ روزه سیستان تا حدود ۳۵۰ کیلومتر در جهت‌شرقى غربى در دل کویر لوت پیش مى‌رود و تا حدود ۴۵۰ کیلومتر در پهنه شمال‌جنوبى از ”نى‌بندان“ تا جنوب لوت نیز گسترده مى‌گردند.
نگارنده که در مرداد سال ۱۳۵۱ از زاهدان عازم زابل بود دچار طوفان‌هاى شن منطقه نیز گردید، در تمام چشم‌انداز چیزى جز گرد و خاک و شن متحرک دیده نمى‌شد، اثرى از جاده نبود، نیروى حرکت از ماشین نیز سلب مى‌شد، حرکت پیاده افراد غیرممکن بود، اگر بلد همراه ما نبود هیچ‌گاه موفق نمى‌گردیدیم تا به راه خود ادامه دهیم. هنگامى‌که به زابل رسیدیم مى‌خواستند بادشکن‌هاى اطراف زابل را به ما نشان دهند، به هر ترتیبى بود خود را به محل بادشکن رسانیدیم ولى شدت باد و حرکت شن‌هاى روان به‌حدى بود که گویا در شب تار به دیدار بادشکن رفته‌ایم و نیمه موفق بازگشتیم.
