وبلاگ تخصصی مهندسین مرتع و آبخیزداری

علل ایجاد بیابان

-الف ) بیابانهای متاثراز پرفشارجنب حاره

-ب   ) بیابانهای متاثرازمراکزپرفشار قطبی

-ج   ) جریانهای سرد ساحلی

-د    )نرسیدن رطوبت

 بیابانهاچگونه بوجود آمده اند ؟علل گوناگونی در ایجاد ببابانها نقش دارند.ما دراینجا سعی

می نمائیم هریک ازاینها را به تفصیل توضیح دهیم .

الف ) بیابانهای متاثراز پرفشارجنب حاره

برای اینکه تاثیراین عامل را درک کنیم لازم است توضیحی مختصر درباره گردش عمومی

 هواداده شود .

گردش عمومی هوادرسطح کره زمین چگونه است ؟

هوادراطراف استوا(منطقه استوایی) براثردریافت انرژی ازخورشید گرم می شودوهمین

 عامل موجب صعود هوا می گردد.هوای صعود کرده درارتفاعات  بالا براثرتغییرات فشاربه

 دوشاخه تقسیم می شود که هر شاخه به طرف یکی از قطبها حرکت می کند .ضمن این

 حرکت تحت تاثیر نیروی کوریولیس به سمت شرق منحرف می شود.درحوالی مدارهای

 راس السرطان وراس الجدی به صورت بادهای غربی در می آیند .دراین مناطق هوا روی

 هم انباشته می شود وازآنجایی که این توده هوا،ازاستوا دورشده وهم رطوبت

 خودرادرحوالی استوا ازدست داده است ، سرد می شود وشروع به نزول می نماید که

 مراکز «پرفشار حنب حاره» را به وجود می آورد .از این قسمت بخشی ازهوابه سمت

 استوا جریان می یابد که به بادهای شرقی( تجارتی ، بسامان) معروف هستندکه

 درنیمکره شمالی با جهت شمالشرق به جنوبغرب ودر نیمکره جنوبی با جهت جنوبشرق

 به شمالغرب می وزند. این دوباددرحوالی استوا به یکدیگر می رسندکه به

 کمربندهمگرایی معروفند که مجدداگرم وصعود می نمایند .

امابخش دیگری ازهوامنطقه جنب حاره به طرف منطقه معتدل جریان می یابد وتارسیدن

 توده هوای سرد قطبی به حرکت خود ادامه می دهد .از طرف دیگرتوده سردقطبی

 دراثرسردی منطقه قطبی سنگین وبه طرف عرضهای پائین (استوا) جریان می یابد .  این

 دونوده هوادرمنطقه معتدل به یکدیگر برخورد وجبهه قطبی را بوجود می آورند. بدین گونه

 هوای استوایی وقطبی جابجا وبادها را به بوجود می آورند.

 هوای  گرم ومرطوب استوایی درنتیجه صعودانرژی خودراازدست داده و سردمی شود. این

 توده هوارطوبت خود را دراطراف استوا به صورت بارش از دست می دهدبنابراین خشک

 وسرد می شود وبه سمت قطب شمال وجنوب حرکت نموده ودرحوالی مدارهای راس

 الجدی وراس السرطان به علت حرکت زمین منحرف می شودومنجربه

 ایجادمراکزفشاردررویسطح زمین می شود.توده هوای مزبورضمن نزول گرم می

 شود.ازطرف دیگرچون دراین مناطق زاویه تابش انرژی تابشی خورشید تقریبا عموداست

 لذاانرژی گرمایی بیشتری رادریافت نموده وبه شدت گرم می شود .

 توده هوای نزولی اجازه صعود هوای گرم این مناطق را نمی دهدلذامانع تشکیل ابر وباران

 می شود وازطرف دیگرمنجر به ایجادمرکزپرفشارمی شودودرنتیجه بادهای شرقی(بسامان ، تجارتی ) را ایجاد می کند که به سمت استوا می وزند .این بادهادرروی قاره ها گرم وخشک هستندکه منجر به خشکی قسمتهای وسیعی ازسرزمینهای مجاور این دومدار می شود.

اکثر مناطق خشک دنیا تحت تاثیراین عامل ایجاد شده اند نظیرشمالغرب مکزیک ، جنوبغرب امریکا ،سواحل غربی پرو، صحرای شمال افریقا ، بیابانهای عربستان وغیره .

ب ) بیابانهای متاثرازمراکزپرفشار قطبی

ازآنجایی که درمناطق قطبی زاویه تابش خورشید نسبت به عرض های جغرافیایی پائینتربسیارمایل است این مناطق کمترین انرژی را نسبت به سایر مناطق زمین دریافت می کنندوجزومناطق یسیارسردهستند.بتابراین رطوبت موجوددرتوده هوابسیارکم وناچیزاست .ازطرف دیگرچون درگردش عمومی هوا ، توده هوای این مناطق به علت سردی وسنگینی نزولی است باعث ایجاد مرکزپرفشارمی شود .لذا تحت تاثیراین عوامل مقداربارش بسیارناچیزاست چون که درتوده هوا رطوبت به علت تبخیرناچیز بسیارکم است . با این حال همان مقدارکم بارش به صورت برف است .لذادراین مناطق مقدارباران ناچیز است اما هواخشک نیست.سرزمین های قطبی وحواشی آنها مانندشمال روسیه،شمال اروپا،شمال کاناداجزواین نوع بیابانها هستند.

ج) جریانهای سرد ساحلی

دراقیانوسها جریانهای وجودداردکه باعث جابجایی وانتقال آبها بین مناطق استوایی وقطبی

 می شود.درواقع این جریانهاتحت تاثیرگردش عمومی هواهستندوباعث انتقال انرژی

 گرمایی به سمت قطبها می شود وباعث تعادل دمایی آب وهوای مناطق مختلف می

 شوند .

جریانهای دریایی به دودسته جریانهای گرم،که ازمناطق گرم وحاره ای به سمت قطبها

 جریان می یابند،وجریانهای سردکه آبهای قطبی را به سمت مناطق حاره انتقال می

 دهندتقسیم می شوند.این جریانهاروی هوای مناطق اطراف خودتاثیر می گذارد.

منشاءجریانهای سردازقطبهای زمین است که عمدتاًدرغرب قاره هاجریان داشته و این مناطق راتحت تاثیرقرارمی دهند.این جریانهایکی ازعلل خشکی غرب قاره هاهستند.زیراتوده های هوای گرمی که ازاقیانوسهابه سمت قاره هامی وزندبایدازروی این جریانهای سردعبورنمایند.توده هواضمن عبورازروی جریان سرد دمای خودراازدست داه وسردمی شودومه غلیظی رابوجودمی آورد.درنتیجه توده هوارطوبت خودراازدست داده وواردخشکی می شود.هنگام عبورازروی خشکی ها گرمای زمین را گرفته وگرم می شود.درهمان حال رطوبت نسبی آن کاهش یافته وقادربه بارندگی نمی باشد.بیابانهای پرو،شمال شیلی،نامیب درافریقای جنوبی ازاینوع هستند.

لازم به ذکراست که این عامل درارتباط بامرکزفشارجنب حاره فراردارد.

د)نرسیدن رطوبت

کم بارانی بعضی مناطق ونرسیدن رطوبت به آنهایکی دیگر ازعوامل ایجادبیابانهااست.به

 دودلیل رطوبت به یک منطقه نمی رسد.اول آنکه منطقه ای  ازمنابع رطوبت یعنی

 اقیانوسهاودریاهادورباشد .دوم آنکه موانع کوهستانی برسرراه توده های باران

 آورقراردارندوازنفوذرطوبت به داخل خشکی هاجلوگیری می کند.درادامه به توضیح هریک

 می پردازیم.

الف)دوری ازدریاهاواقیانوسها

مناطقی اززمین که درقلب خشکیهای قاره هاواقع شده اندازدریافت رطوبت وبارندگی محروم اند.زیرامنشاءبارش ورطوبت قاره ها توده های هوای مرطوبی هستندکه ازاقیانوسهابرروی خشکیهاگسترش می یابند.بنابراین هرچه خشکیهابه دریاهانزدیکترباشندبارش بیشتری داشته ومرطوبترهستند.اماهرچه توده هوابه داخل خشکی گسترش می یابدچون مسافت زیادتری راطی می کندرطوبت خودرابیشترازدست می دهد،لذاوقتی به مناطق مرکزی وقلب خشکیهامی رسندتبدیل به هوای خشکی شده که رطوبت چندانی نداردتا باعث بارندگی دراین سرزمینهاشود.بیابان های مغولستان،آسیای میانه،دشتهای داخلی امریکا نمونه ای ازاینوع محسوب می شوند.

ب)ارتفاعات وفلات های مرتفع

اگردرمسیرتوده هوای گرم ومرطوب به داخل قاره ها کوههای بلندوجودداشته باشد،هوای گرم ومرطوب ضمن صعودازارتفاع سردشده وباعث بارش دردامنه مقابل خود می شود.توده هوابدین گونه ضمن صعود،رطوبت خودراازدست داده وخشک می شود.این توده هوادردامنه مخالف  خودپائین می آید،توده هوای مزبورکه خشک است،ضمن سقوط،دمای آن افزایش می یابدودرنتیجه رطوبت نسبی آن کاهش می یابد.دراین حالت" گرمباد "راایجادمی کند.به این بیابانها "بیابانهای بادپناهی " گفته می شود.

موانع کوهستانی ممکن است ازیک طرف باشدکه به صورت یک دیوارطولی مرتفع درمسیرتوده های هواقرارداشته باشدومانع ورودتوده هوای مرطوب به منطقه مجاورخود

(بادپناهی)شود.کوههای آنددرامریکای جنوبی نمونه ای ازاین وضعیت است که منجربه ایجادبیابانهای شرق خود مانندپاتاگونی دآرژانتین شده است.

درمواردی موانع کوهستانی ازجندطرف مناطق خشک رادربرگرفته اندومنجربه ایجاد"بیابان

 بادپناهی "شده اند.مانندبیابان نوادا(Nevada)که دربین کوههای سیرانوداوکوههای راکی واقع شده است.

درفلات های مرتفع توده هوای مرطوب ضمن صعودباعث بارش دردامنه مقابل شده ورطوبت خودراازدست می دهد.لذاوقتی به سطح فلات می رسدتبدیل به هوای خشک شده است ومنجربه خشکی سطح فلات وایجادبیابان می کند.بیابانهای موجوددرفلات تبت می تواندازاینوع باشند.

درپایان به این نکته بایدتوجه داشت که درایجادیک بیابان بیش ازیک عامل می تواند نقش

 داشته باشد .