یکی از عوامل مهم ناکامی در امر بهره برداری از مراتع،کشانیده شدن بهره برداریهای زراعی به داخل مراتع،یعنی به

مناطق مربوط به فعالیت دامداری است.که بصورت کشت دیم در شرایط مناسب رونق گرفته است.یک چنین حرکت

خطرناک که بخصوص زندگی عشایری کشور را تهدید میکند. دامداران و بهره برداران رانیز به سوی شهرها سرازیر می

سازد. چندین عامل در تخریب مراتع وتبدیل آنها به دیمزارهای کم بازده دخالت دارنداز جمله: واگذاری وسائل وادوات

 کشاورزی جهت شخم زمین به هر متقاضی واختصاص دادن جایزه هائی در مقابل تحویل هرچه بیشتر گندم حتی در

محیط عشایری ودامداری کشور(قبل از انقلاب)،نزولات جوی مناسب .بیکاری وعدم درآمد کافی و رشد بیش از حد

جمعیت باعث افزایش نیاز جوامع بشری به مواد غذائی،انرژی،چوب،علوفه ، انهدام مراتع دولتی که جزء تخریب یافته

 ترین و فقیرترین مراتع منطقه می باشند.چرا که بهره بردارن از این نوع مراتع هیچگونه مسئولیتی نداشتند و فقط در

صدد استفاده بیشتر به رقابت با یکدیگر می پرداختند.ضربه شدید دیگری که به مراتع از طرف دولت وارد شد، ملی

کردن مراتع بود . در این قانون متاسفانه بدون اینکه تمامی جوانب امر بررسی شود اقدام به ملی کردن مراتع شد،در

نتیجه بطور سرسام آور در تمامی سطح مملکت ، شب و روز توسط روستائیان و در پاره ای مناطق ، ایلات مبادرت به

تبدیل مراتع نمودند. چه در صورتی که مراتع شخم یا دیسک خورده بودند واز حالت اراضی بکر خارج می شدند ، جزو

مراتع محسوب نمی گردیدند.البته هدف افراد صرفاَ مراتع بود نه کشاورزی .

هر چند که حدود 30سال از تاریخ تصویب و اجرای این قانون می گذرد ، ولی امروزه شاهد اجرای ماده 56 قانون

 ملی شدن جنگلها و مراتع هستیم که سطح مستثنیات را در مراتع منتاطق مختلف با اعلام آگهی مشخص

 می نماید و افراد می توانند نسبت به آن اعتراض نمایند که اعتراض مربوطه در کمسیونی رسیدگی و رای

 قطعی صادر می شود.بخوبی روشن است که در عرض حدود30 سال گذشته امکان ایجاد به اصطلاح مستثنیات در همه جا و برای همه وجود داشته است.به این ترتیب هر ساله منابع اراضی مرتعی وسیعی شخم وبه زیر کشت محصولاتی چون،گندم،جو، نخود و غیره میروند.ورفته رفته برشدت تخریب وتبدیل مراتع به دیمزارهای کم بازده افزوده میشود. با ایجاد یک چنین زمینه تهاجمی بر منابع طبیعی کشور، مسلماَ این حرکت تخریبی قابل کنترل نخواهد بود.چنانچه تا چند سال پیش هیچ گونه پیشگیری و کنترلی در این مورد نشده بود.ولی در سالهای اخیر مدیریت آبخیزداری با مشارکت و همکار ی مردم ، قدمهائی را در جهت اصلاح ، احیاء و بهبود مراتع برداشته که اتفاقاً مفید وموثر نیز بوده است.

نمونه ای از یک چنین حرکت نامطلوب وویرانگری یعنی تبدیل مراتع به دیمزارهای کم بازده را میتوان در استان

 آذربایجانغربی ملاحظه نمود. حدود 2516658هکتار (8/2%) از مساحت استان را مراتع تشکیل می دهند.تعداد

 دام موجود استان  84266394 واحد دامی است .که بالغ بر 4737364واحد دامی (56%) َ’متکی به مراتع

 می‌باشند.و بقیه هم به نوعی وابسته هستند.این موضوع از جنبه تولید علوفه مراتع برای دامها بوده

 ،درحالیکه نقش حفاظت خاک آن خیلی بیشتر از اینهاست واز جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است.که

 مجال بحث دراینجا واز این مقوله خارج است.  با توجه به عوامل ذکر شده در متن فوق ،که باعث گردیده تا با

 واگذارکردن تراکتوربه هر کس فرصتی پیش آید تا هر جائیکه تراکتور بتواند تردد نماید،از داخل معدود جنگلهای

 استان تا دامنه هائی با بیش از40%شیب زمین شخم و زیررو شود و کشت و کار صورت گیرد.و تبدیل مراتع

 روند روبه رشدی را طی می نماید.که جای تامل دارد.به هر حال در این حرکت تخریبی علاوه بر ویرانی

 بسترآبخیزها و تشدید فرسایش های سطحی وشیاری، باعث شده که میلیونها تن از خاکهای حاصلخیز و

 مرغوب مراتع در اثر کوچکترین بارندگیهائی شسته شده وبه همراه سیلهای ویرانگر، که درسر راه خود زمینهای

 کشاورزی روستاها و تاسیسات را نیز خراب میکنند ،به داخل دریاها ودریاچه ها بریزند.ودر نتیجه خسارات

 جبران ناپذیری به روستاها و شهرها وارد شود.جدا از این خسارات ، در نتیجه تخریب مراتع سبب کاهش

 بازدهی آنها در امر تولید علوفه واز بین رفتن گونه های خوشخوراک گشته است.و این در حالی است که با این

 شرایط مراتع درجه یک استان نیز از دست خواهد رفت.و اگر وضع به همین منوال ادامه پیدا بکند.چه بسا د

ر سالهای

 آینده هیچ نوع مرتعی نماند.واین یعنی یک فاجعه ،برای استانی که دارای منابع طبیعی تجدید شونده غنی می

 باشد.لذا جهت جلوگیری از چنین روند تخریبی مراتع و تبدیل آنها به دیمزارهای کم بازده بایستی یک حرکت

 جدی واساسی و مسئولانه صورت پذیرد. و این امر خطیربا همکاری تمامی ارگانهای دولتی به خصوص اداره کل

 منابع طبیعی و مدیریت آبخیزداری استان،که نقش اساسی ومحوری را در این زمینه ایفاء می کنند.وارد صحنه

 شده ،تا بیش از این شاهد ازبین رفتن مراتع استان این منبع عظیم ملی نباشیم.چرا که در مقابل نسل آینده

 باید جوابگو باشیم.

پیشنهادات:

راهکارهای ذیل رامی توان از طریق آموزش صحیح به بهره برداران ودر کل روش زندگی مناسب در حوزه آبخیز ، به آبخیز

 نشین با زبان ساده آموخت.از جمله اینکه:

1- زمین را چگونه شخم بزند؟در چه فصلی؟ ودر چه جهتی؟و....

2- چگونه از مراتع استفاده کند و دامهای خود رابه چه تعداد وچه مدت ودر چه فصلی در مراتع بچراند؟

 3- چه محصولاتی را بکاردوبا چه روشی؟

 4- طریقه استفاده از منابع آب حوزه چگونه باشد؟

 5- در احداث جاده و بهره برداری معدن و ساختمان سازی چه اصولی را رعایت کند؟

      لازم به توضیح است که در شرایط فعلی برگزاری دوره های آموزشی و ترویجی برای بهره برداران و

کشاورزان ،جهت تفهیم مسائل فوق(پیشنهادات) کاملاَ ضروری می باشد.