وبلاگ تخصصی مهندسین مرتع و آبخیزداری

در حال حاضر میزان علوفه تولیدی مراتع ایران تامین کننده غذای  37  میلیون واحد دامی در مدت  7  ماه از سال می باشد در حالیکه از  124  میلیون واحد دامی کشور، حداقل  83  میلیون واحد دامی صرفاً از مراتع استفاده می نمایند و این کار یعنی نابودی مراتع.  

میزان علوفه تولیدی سالانه در مراتع کشور حدود  10.7  میلیون تن علوفه خشک یا  5.8  میلیون تن T.D.N   [1]برآورد می شود. چنانچه میزان علوفه مورد نیاز یک واحد دامی در سال  276.5  کیلو گرم  T.D.N   و هر کیلو گرم علوفه مرتعی معادل T.D.N  0.55  در نظر گرفته شود. این میزان علوفه می تواند تامین کننده غذای  37  میلیون واحد دامی در مدت  7  ماه از سال باشد. در حالیکه بر اساس آمارهای موجود در حال حاضر  124  میلیون واحد دامی در کشور موجود بوده[2]  و حداقل  83  میلیون واحد دامی از کل دامهای کشور صرفاً از مراتع استفاده می نمایند و این امر یعنی چرای بیش از دو برابر ظرفیت مجاز،  سبب تداوم سیر تخریب مراتع کشور شده و از طرفی افزایش مرگ و میر دامی به علت سوء تغذیه و کاهش تولیدات آنها نتیجه دیگر این امر است. مطالعاتی که در مناطق مختلف صورت گرفته همه جا یک نتیجه داشته است و آن فشار زیاد روی مراتع است و تعداد دام موجود اصلاً با ظرفیت مراتع سازگاری ندارد.

متاسفانه در مقابل افزایش تعداد دام جثه آن کوچک می شود یعنی هر چه بر تعداد دام اضافه می شود وزن آنها کاهش می یابد تا آنجا که آمار و ارقام نشان می دهد تا چندین سال پیش دامی که به کشتار می رسید اگر لاشه اش حدود  40  کیلو وزن داشت اکنون به کمتر از  20  کیلو می رسد[3]. مسلماً دامی که جهت دسترسی به علوفه در مراتع بایستی مدام به دور خود بچرخد و یا مسافتی طولانی راه برود و یا با نان خشک و کپک زده تغذیه شود وضعی بهتر از این نخواهد داشت

به این ترتیب علاوه بر جثه نحیف و لاغر ؛ افزایش درصد تلفات بره زائی را هم به دنبال خواهد داشت. از طرفی در این رفت و آمدهای مکرر دام در مراتع مناطق خشک، خاک سطحی زمین بوسیلة‌ سم دام نرم و به صورت پودر در می آید که با کوچکترین نسیمی گرد و خاک به حرکت در آمده و باعث آلودگی هوا بویژه در مناطق بیابانی شده و در صورت وزیدن بادهای شدیدتر طوفانهای گردو خاک و شن و ماسه آرامش را از مردم سلب  کرده و باعث خسارات زیادی از جمله پر کردن کانالهای آبیاری و مزارع و ابنیه و جاده ها می شود.

[1] - Total Digestible Nutrient

[2]  - منابع طبیعی ایران:دیروز،امروز،فردا  .  1383، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور

[3]  - مجله سنبله، مهرماه  1369. مراتع طبیعی روبه زوال

 مراتع ایران یکی از مهمترین و با ارزشترین منابع ملی کشور می‌باشد که بهره برداری صحیح توأم با عملیات اصلاح  و احیاء آنها می تواند نقش اساسی در جهت حفظ آب و خاک و تأمین نیازمندیهای کشور در زمینه فرآورده های پروتئینی داشته باشد.  پروتئین ماده ای است که در سلامت و بقاء انسان موثر است و در بین پروتئین ها نوع حیوانی آن دارای مزیتی خاص و منحصر بفرد است که خود از منابع گیاهی تأمین می گردد.  در حال حاضر مهمترین عامل محدود کننده تولید در دامپروری ، تغذیه و تامین غذای کافی و مناسب برای دام می باشد. با توجه به نیاز روزافزون کشور به فرآورده های دامی و بی نیاز شدن از واردات آنها، طبیعی است که بایستی تولیدات دامی با میزان مصرف داخلی کشور و یا افزایش آنها در سالهای آینده تناسب داشته باشد. بدین منظور علاوه بر احیای مراتع و افزایش سطح زیر کشت و بازده نباتات علوفه ای لازم است از پس مانده های زراعی و ضایعات کارخانجات محصولات غذایی بنحو مطلوب در تغذیه دام استفاده نمود. مسلماً هزینه تولید فرآورده های دامی زمانی به حداقل می رسد که دام قسمتی از سال را از رسنتی های مراتع طبیعی تغذیه نماید هر چه سطح کاشت گیاهان علوفه ای بیشتر شود و چراگاههای احداثی گسترش یابند. هزینه تولید فرآورده های دامی نیز افزایش خواهد یافت و تنها راه کاهش دادن آنها استفاده از مراتع طبیعی خواهد بود. اکنون هم هر اندازه کشاروزی نوین پیشرفت کند و وسایل و تکنیک های جدید، عرضه گردد. باز برای پایین آوردن هزینه تولید، بهره برداری از مراتع طبیعی لازم و مقرون به صرفه است زیرا کاشت گیاهان علوفه‌ای در همه جا به علت محدودیت آب و خاک امکان پذیر نمی باشد. بطور معمول وقتی صحبت از مرتع می شود فقط جنبه تولید علوفه آن به نظر می آید در حالیکه جنبه حفاظت آب و خاک این منبع خدادادی اهمیتی به مراتب بیشتر از تولید علوفه دارد و متاسفانه به حساب گرفته نمی شود. بروز سیلاب های سهمگین سال های اخیر و اعداد و ارقام نجومی مربوط به فرسایش خاک در این کشور بر کسی پوشیده نیست. ولی این بلایا اغلب در مناطقی فراوان ترند که پوشش مرتعی آن از بین رفته و یا تخریب شده است