معرفی ماریتیغال:
نام علمی: Silybum Marianumنام انگلیسی: Milk thistle, Ladies"s thistle, Blessed-thistle"s (10.1) نام ایتالیایی: Cardo Mariano (10)نام آلمانی: Silberdistel, Frauendistel , Echte Mariendisted (10) نام عربی: عکوب، حرشف برنی، شوک النصاری (10.1) نام فارسی: ماریتیغال خار علیص، خار هریم، خارسه، خرشجف، تیغ پنبه، شیشه مور، غاغاسره. (1) شمال شرقی اهواز (انگز) (1) جنوب استان فارس (کلرگو) از خانواده: کاسنی (Asteraceae) (2) از راسته: Asterals
گیاهشناسی:
ماریتیغال، گیاهی است یکساله، که در آب و هوای گرم با خاک سبک شنی می روید. ریشة این گیاه مستقیم، به رنگ روشن و دارای انشعابهای زیادی می باشد. ساقه آن نیز مستقیم است و انشعابهای زیادی دارد. ارتفاع ساقه متفاوت بوده و بین 150 تا 250 سانتی متر است. برگها پهن و شکننده اند و اوایل رویش به شکل روزت روی زمین قرار می گیرند. دمبرگها بلند، بیضی شکل و خاردار می باشند. وجود لکه های سبزرنگ کلروفیل دار و سفید رنگ که بر اثر ایجاد فاصله بین غشاء و سلولهای کلروفیل دارمزوفیل ایجاد شده به ظاهر برگ حالتی شبیه به سنگ مرمر می دهد. حاشیه برگها خاردار بوده و کاپیتولها به شکل بیضی و تا حدودی تخم مرغی شکل هستند. قطر آنها بین 5 تا 8 سانتی متر است. گلهای لوله ای به رنگ بنفش تیره بوده و به ندرت سفیدرنگ می باشند. قسمت خارجی کاپیتولها برجسته و پولک مانند است و از تعداد زیادی زواید خار مانند تشکیل شده اند. میوه (دانه) به شکل تخم مرغ، به طول 8 میلی متر و ضخامت 4 میلی متر است. رنگ آن عموماً قهوه ای تیره است، اما قسمت تحتانی آن به رنگ قهوه ای روشن مشاهده می شود. وزن هزاردانه آن 23 تا 31 گرم است (30). وزن مزبور حدود 22 میلی گرم است. (1) (21) این گیاه به حالت خودرو در کنار جاده های متروک، اراضی بایر و حدود خارجی زمینهای زراعی می روید. برگهای این گیاه بزرگ با کناره های منقسم، دندانه دار، خاردار و به رنگ سبز شفاف است. خارهای نازک و ظریف راس دندانه های برگ این گیاه، رنگ زرد و ظاهر مشخص در مقابل رنگ سبز پهنک نشان می دهد ضمناً چون کناره رگبرگهای آن لکه های سفید وجود دارد، مجموعاً باعث می شود که توجه به مشخصات برگ، باعث سهولت تشخیص آن از گیاهان دیگر این تیره گردد. (10)هر کاپیتول حدود 100 دانه دارد و هر گیاه بین 10 تا 50 کاپیتول ایجاد می نماید. زنگ پوشش غشایی بذر بستگی به وضعیت آب و هوایی در مرحله گلدهی دارد. وقتی هوا سرد و بارانی باشد ممکن است دانه ها بدون رنگ شوند. برگهای تازه روییده از بذر (لپه) از یک دوم تا سه چهارم اینچ پهنا و سه چهارم تا یک اینچ درازا دارند. (1) علی رغم اینکه دانه این گیاه حاوی روغن زیادی است و معمولاً قوه نامیه دانه های روغنی کم است ولی برجستن بعضی از گزارشها بذر ماریتیغال می تواند تا 9 سال در خاک باقی بماند هرچند درصد جوانه زنی از هر سال تا سال دیگر حدود 50% کاهش می یابد.
پراکندگی جغرافیایی و منشأ:
این گیاه در بعضی از مناطق ایران بصورت خودرو می روید. اطراف مزارع و جاده ها و کنار زمینهای بایر در جنوب کشور بیشتر وجود دارد.منشأ این گیاه نواحی شرقی مدیترانه گزارش شده است و امروزه نیز در جلگه های هموار این نواحی (صفحات دارای اقلیم معتدل شبه مدیترانه ای در فلات ایران) کشت می شود.ماریتیغال در مناطق مختلف کشور ایران مانند چالوس، رودبار، گنبد کاووس و نوده (ارتفاعات 150 تا 200 متری) و در مازندران در مناطق کلاردشت و بابل (ارتفاعات 45 متری) امارت در دره هراز (ارتفاعات 500 متری)، مغرب ایران، آذربایجان در منطقه دشت مرغان. کرمانشان در منطقه کوه نوه و لرستان در باغ سهراب در ارتفاعات 85 متری و خوزستان در مناطق حمیدیه، شوس و رامهرمز و در استان فارس در مناطق فارس در مناطق کازرون، بوشهر و برازجان، ممنی، جهرم و زرین دشت، بصورت خودرو می رویند (9.10).این گیاه در سطوح وسیعی همه ساله در کشورهای آلمان، اطریش، رمانی و غرب آفریقا کشت می شود. آلمان یکی از تولیدکنندگان عمدة دارو از این گیاه است. (2.30)
توانمندی منطقه کاشان در زراعت گیاه دارویی خارمریم:
در این تحقیق به منظور مطالعه زراعت این گیاه در منطقه کاشان، به دو روش کرتی و نواری، بذرهای گیاه به صورت مستقیم کشت شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مناسب ترین زمان کشت مستقیم بذر در مزرعه، اوائل فصل پاییز می باشد. کشت نواری (ردیفی) که فواصل بوته ها 30 تا 50 سانتیمتر و فواصل ردیفها 2 تا 5/2 متر از یکدیگر، بهترین بازده تولید محصول را نشان داد. چرخة رویشی گیاه، هفت ماه و دوره زایشی سه ماه می باشد. میانگین عملکرد بازده تولید بذر در هکتار، بین 1200 تا 1500 کیلوگرم برآورد شد. همچنین متوسط تولید سالیانه علوفه خشک گیاه، 4 تا 5 تن در هکتار می باشد. تنها آفت مشاهده شده در روی گیاه، کرم برگ خوار می باشد که در صورت مبارزه شیمیایی، قابل کنترل می باشد. (5)
ترکیبات شیمیایی:
اعضای مختلف این گیاه دارای تانن، نوعی ماده تلخ، یک نوع زرین و دانه آن نیز دارای یک ماده روغنی، آمیدن و مواد آلبومینوئیدی می باشد. مواد مذکور در آلبومن دانه، واقع در زیر پوسته خارجی آن وجود دارد. از این نظر برای درمان بیماریها مصرف دانه آن توصیه گردیده است.طبق بررسیهای انجام شده برگ های این گیاه دارای ماده ای به نام کنی سین cnicine است و دانه های آن دارای ماده ای به نام تیرامین (tyramine) است.تیرامین (تیروزامین Tyrosamine، اوته رامین Uteramine ، توکوزین Tocosine، سیستوژن Systogene) به فرمول C18H11NO و به وزن مولکولی 18/137 است. تیرامین از تیروزین، بر اثر جدا کردن کربوکسیل (Carboxyl) از آن بدست می آید. علاوه بر Silybum marianum در اعضای گیاه دیگری به نام Viscum albun و در بافتهای حیوانی که پوسیدگی و عفونت حاصل کرده باشند، همچنین در پنیر کهنه وارگو (ergot) یافت می شود.تیرامین به حالت متبلور در بنزن یا الکل بدست می آید. در گرمای 145 درجه ذوب می شود. هر گرم آن در 95 میلی لیتر آب 15 درجه و 10 میلی لیتر آب جوش محلول است. در بنزن و گزیلن نیز به مقدار کم حل می شود. کلریدرات آن به فرمول C18H11No.Hcl در مخلوط الکل و اتر به حالت متبلور بدست می آید. نقطه ذوب آن گرمای 269 درجه است در آب حل می شود و محلول حاصل، واکنش خنثی دارد.از میوه Silybum marianum ماده ای به نام سیلی مارین (Silymarin) به فرمول C25H22O10 و به وزن مولکولی 43/482 (شامل سه ایزومر اصلی به نام های سیلی بین (Silibin) سیلی دیانین (Silydianin) و سیلی کریستین (Silychristin) استخراج گردیده است. (10) سیلی مارین نیز ممکن است در تمام اعضای گیاه یافت شود اما غلظت آن در میوه بذور بیتر است. سلی مارین غیرقابل حل در آب می باشد بنابراین نمی توان آنرا به عنوان یک داروی خوردنی تجویز کرد به همین خاطر آنرا به فرمهای مختلف از کپسول درآورده اند. در صورتی که از راه زبانی خورده شود جذب فعال آن کم بوده و حدود 23 تا 47% است. در انسانها و حیوانات بیشترین سطوح بلاسمایی از یک دوز خوردنی بین 4 تا 6 ساعت انجام می گیرد. سیلی مارین بیشتر از راه صفرا جذب و میزان کمتری از راه ادراری جذب می شود. میانگین دوام و پایداری آن 6 تا 8 ساعت است. (32) سیلی بین، سیلی کریستین، سیلی دیانیت دارای فرمول و ترکیب شیمیایی، شکل زیر هستند. (31)
ترکیب شیمیایی:
دانه این گیاه معمولاً دارای 25-20 درصد چربی می باشد که شامل 60-50 درصد اسیداولئیک است که هر دو مصرف خوراکی دارند و لذا از فرآورده های جانبی کارخانه های داروسازی که اقدام به تولید دارو از سیلیمارین می نمایند تهیه مقدار زیادی از روغن خوراکی می باشد که می تواند مستقیماً برای تغذیه مصرف شود. در برخی از کشورها از روغن آن در صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده می کنند. (1) برای تعیین میزان فلاوونئیدها و استخراج روغنها، از یک دستگاه سوکسله به همراه 100 میلی گرم اتر به مدت چهار ساعت استخراج شدند.در یک آزمایش طی سالهای 1999.1998 جهت اندازه گیری میزان سیلیمارین از گیاه ماریتیغال از چهار نوع کاپیتول در این گیاه استفاه کردند. زودرسها، متوسط رسها، دیررسها گلهای زودرس دارای 50 میلی گرم بذر، متوسط رس دارای 13 میلی گرم و دیررس ها دارای 21 میلی گرم بذر بودند. در این بررسی نشان داده شد که در سال 1999 که دمای هوای کانادا از سال 1998 گرمتر بوده است (کاشت تحت شرایط دیم) میزان بذر و همچنین میزان سیلی مارلن در کاپیتولها بیشتر بوده است که در گلهایی که دیرتر می رسند و گرمای بیشتری دریافت کرده اند دارای عملکرد بیشتری هستند. (22)
خواص درمانی:
استفاده از این گیاه، مدتها به علت عدم تشخیص آن از گونه های مشابه، بین مردم معلوم نبوده است. از قرن 16 میلادی به بعد، مصرف آن در تغذیه و درمان بیماریها بین مردم رایج گردید بطوریکه از برگهای سبز آن بصورت خام در تهیه سالاد استفاده بعمل آمد و ریشه آن نیز در تهیه اغذیه (راگو) و مربا بکار برده شد.ریشه و اعضای هوای این گیاه، طعم تلخ و اثر اشتهاآور، مقوی و مقوی معده و مدر دارند. از این جهت در طب عوام از آنها پیوسته در مداوای بیماریهای طهال و کبد، درمان یرقان، یبوستهای مزمن، دفع رسوبات و سنگهای صفراوی، اشکال وقوع حالت قاعدگی و غیره استفاده بعمل آمده است. در معالجه تشمع کبدی و بطور کلی نارسانی اعمال کبد مفید واقع می شود.بررسیهای W.Bohn در سال 1927 نشان داد که مصرف فرآورده های این گیاه در درمان بیماریهای کبدی که بصورت یرقان بروز نموده باشد و همچنین در رفع دردهای مربوط به طهال (Sptenalgie) اثر مفید ظاهر می کند.Dr. H. Leclere و همکارانش در سالهای 1939.1938 میلادی نشان دادند که فرآورده های دانه این گیاه در درمان پایین بودن دائم فشارخون، رفع سردردهای یکطرفه (Migraines) و کهیر ناشی از آنافیلاکسی، بیماریهای کبدی و عدم ترشح و دفع صفرا یا خستگی های ناشی از کار زیاد، سل ریوی مخصوصاً در مرحله پیشرفته بیماری، اختلالات هضمی، فراخ شدن مرفی سیاهرگهای یک عضوی، انبساط و کشیدگی دردناک سیاهرگهای درون جمجمه، دریا گرفتگی و بروز عوارض ناشی از مسافرت با قطار یا اتومبیل و یا نظیر آن، اثرات مفید ظاهر می نماید.از محاسن فرآورده های این گیاه آن است که هیچگونه مسمومیتی ندارد و می تواند بطور مداوم مصرف شود.بررسی های مختلف نشان داده است که جوشانده و تنطور حاصلی از دانه این گیاه اثر بندآورنده خون ظاهر می نماید. (10) همان طور که گفته شد دانه های ماریتیغال حاوی فلاونوئیدهای ارزشمندی مانند سیلی بین، سیلی کریستین و سیلی دیانین است که مجموع آنها تحت عنوان سیلیمارین شناخته می شود. این مواد نقش عمده در درمان بیماریهایی چون سیروز کبدی دارند و محافظت کننده کبد در مقابل بعضی از عوامل مسموم کننده مانند الفا- آمانتین (Amantin- ) و فلوئیدین (Phelloidin) نیز می باشد. (2) در یک پژوهش، اثر تحریک کنندگی سیلی بینین و سیلی کریستین از بذور گیاه ماریتیغال بر روی بعضی از سلولهای کبدی انجام گرفت. در این بررسی، تعداد از سلولهای کشیده و مقام کبدی در یک نوع میمون آفریقایی را انتخاب کردند که در این سلولها، بیوسنتز پروتئین، DNA و آنزیم لاکتاک دی هیدروژناز به عنوان پارامترهایی که فلاوونئیدها می توانستند بر آنها تأثیرگذار باشند انتخاب شدند.تأثیر تحریک کنندگی فوق العاده سیلی بین روی این پارامترها بیشتر در سلولهای Vore اتفاق افتاد که ایزوسیلی بین سیلی دیانین در این سلولها غیرفعال ظاهر شدند.و نیز در این آزمایش ثابت شد که اگر سلولهای کبدی بوسیله Vincristin, Cisplatin, Paracetamol صدمه ببینند، دادن سیلی بین قبل و بعد از صدمه شیمیایی بوسیله این مواد در سلولهای کلیوی می تواند از تأثیر مسموم ضدکلیوی خودداری کند پس سیلی بین برای سلولهای کلیوی نیز می تواند به عنوان یک محافظت کننده عمل کند. (28)
