مرتعداری
علمی است که با استفاه از نباتات طبیعی جهت تعلیف و چرانیدن دام همراه با جلوگیری از اثرات سوء نسبت به سایر منابع از جمله زمین و جامعه نباتی بوده و موجب حفظ و نگهداری این جامعه می گردد. بنابراین حفظ و حراست کلی مراتع را چه از نظر زراعی و چه از لحاظ نگهداری مرتع داری می نامند. رشته های مربوط به این علم عبارتند از :
1) اقلیم شناسی ،
2) زمین شناسی
3) آگرونومی و زراعت
4) فیزلوژی حیوانی
5) اکولوژی و طبقه بندی گیاهی
6) دامداری
7) اقتصاد عمومی
مرتع
به اراضی دایر یا بایر اطلاق می شود که رستنی ها در آن به حالت طبیعی رشد نموده، میزان بارندگی آن منطقه نسبتاً کم باشد و به وسیله حیوانات اهلی و شکاری و وحشی مورد چرا واقع گردد و هیچ عاملی آنرا محدود ننماید.
چراگاه
به آن دسته از اراضی اطلاق می شود که به صورت کلی دایر و یا محصور بوده ، عملیات آبیاری و کوددادن در آن صورت بپذیرد . ضمناً باید میزان نزولات نواحی مزبور رضایتبخش بوده، گیاهان علوفه ای در این نواحی کشت و زرع گردد.
نباتات علوفه ای
به کلیه رستنی هایی اطلاق می شود که خوراک احشام به حساب می آید و موجب زیست و دوام زندگی آنها گردد (انواع گیاهان علوفه ای)
تلوزار و بوته زار
عبارت است از درختان – درختچه ها و بوته هایی که دام از قسمت های خوش خوراک آن می خورد . برگ درختان و پوست میوه جات را نیز می توان تحت این دسته منظور نمود.
علف هرز :
به نباتاتی اطلاق می شود که در زراعت نباتات معین می روید در حالی که هدف اصلی کشت خالص آن نبات یا گیاه معین می باشد.
علفزار : به کلیه اراضی که در آن رستنیهای خوش خوراک یا بد خوراک می روید اطلاق می شود.
مرتع کاری : احداث و احیاء مراتع مصنوعی را که از طریق بذر گیاهان مختلف به صورت مخلوط کاشته شود.
کشتزار – چرا گاه : اراضی ایکه به طور منظم پس از هر چین مورد چرا قرار می گیرد.
چرا گاه کشت زار : اراضی ایکه با اندکی تغییر و تبدیل پس از چرا برداشت می شود.
مراتع مصنوعی :
عبارت است از اراضی ایکه هر سال یا هر چند سال یک بار تجدید کشت شده از آن بهره برداری به عمل می آید. مراتع مصنوعی خود چهار حالت دارد.
-چرا گاه : به اراضی اطلاق می شود که تحت عوامل زراعتی کشت و کار شده محصول آن مستقیماً مورد چرای اقسام واقع گردد.
- کشت زار : به اراضی اطلاق می شود که تحت عوامل زراعتی کشت و کار شده، محصول آن پس از برداشت به مصرف خوراک حیوانات می رسد.
مراتع طبیعی :
عبارت است از اراضی که به صورت طبیعی و خودرو پوشیده از انواع گیاهان علوفه ای و غیر علوفه ای می باشد.
الف) مراتع طبیعی مرغوب : اراضی سرسبزی که به صورت طبیعی پوشیده از نباتات علوفه ای و غیر حبشی است و اکثراً در کناره های دریای خزر (بخصوص مازندران) قرار دارد.
ب) مراتع طبیعی نامرغوب : اراضی که به صورت طبیعی پوشیده از نباتات علوفه ای خشبی است و اکثراً در دامنه ها و جلگه های خشک واقع شده است.
برای دیدن مقاله اینجا کلیک کنید
هفته نامه طبرستان-سه شنبه ۱۹ اسفند ۱۳۸۲
با آنکه کارشناسان کشاورزی و سازمان مراتع ومتخصصان حفظ و احیای مراتع بارها و بارها وجود «بز» را خطر بزرگی برای مراتع و آب و خاک دانسته اند معهذا مشاهده می شود هر روز به تعداد «بز»های کشور افزوده می شود و حتی «بز»گر هم در میان این همه «بز» دیده می شود!
«بز»ها که علامت مشخصه آنها ریش بلندشان است و این ریش بلند آنها را در میان گله گوسفندان متمایز می سازد۱٬-دارای پنجه های تیزی هستند و با پنجه های تیز خود بر روی منابع با ارزش دست اندازی(!)می کنند!
آنها روی روی دو پای عقب خود می ایستند و به تنه درختان پنجه می کشند و باعث نابودی درختان می شوند.(سرشاخه های درختان را هم می خورند و باعث خشک شدن درخت می شوند!)
۲-با پنجه های تیز خود پای ریشه درختان و گیاهان را شخم می زنند و باعث تخریب خاک می شوند.
گیاهان خودروی مراتع را از ریشه می کنند و از بیخ و بن می خورند و به این ترتیب هرجا که بز چرا کند پس از مدتی عاری از هر نوع گیاه و رستنی می گردد.
۳-بز حیوان ناسازگاری است و مرتبا در میان گله گوسفندان به دنبال قدرت طلبی و خود نمایی و زیرپا گذاشتن حقوق گله گوسفندان می باشد و در این رهگذر بعضا با استفاده از «رانت» شاخ خود(!)به چشم و چار گوسفندان بینوا می کوبد و با اعمال خشونت و سرکوب گوسفندان را مرعوب کرده٬خفقان سیاسی راه میاندازد و آزادی بع بع گوسفندان را سلب می نماید!
بزها معمولا تعدادی بزغاله هم دارند واین «بز»زاده ها(!)که معمولا در سایه پدران خود حرکت می کنند چمن ها و علف های مرغوب صحرا را تصاحب کرده و قسمت های مرغوب زمین وامکانات طبیعی و خدادادی را غارت می نمایند!
در گذشته برنامه وسیعی برای«بز»زدایی از کشور وجود داشت و قرار بود نسل بز در کشور برانداخته شود اما متاسفانه به این وعده ها و برنامه ها عمل نشده و حالیه «بز»ها در اکثر نقاط کشور دیده می شوند.جا دارد مسئولین امر برای احیای جامعه گوسفندی و پیشرفت و توسعه مراتع و حشم داری و رفاه جامعه احشام٬پنجه تیز این بزهای زبان نفهم سیری ناپذیر را از سر گوسفندان کوتاه نمایند.در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان به«بز»به عنوان یک جانور مزاحم نگاه میکنند و «بز»ها فقط در کشورهای عربی و گرم و و سوزان و بعضی ممالک آفریقایی٬آن هم در صحاری گرم و بی آب وعلف وجود دارند.
اکنون که مضرات «بز» و «بز»زاده ها(بزغاله)بر همگان روشن شده است جا دارد گوسفندان محترم و حشم داران و مرتع داران عزیز اپوزوسیون فعالی برای مبارزه قاطع با «بز»ها تاسیس و پنجه بزها را از این آب و خاک کوتاه کنند!
به هرحال به نظر می رسد بخش اعظم بدبختی ما ناشی از بز بیاری باشد و خدا لعنت کند کسی را که پای «بز» را به این مملکت باز کرد!
پیش از انقلاب، باستان شناسان ایتالیایی حاضر در شهر سوخته به هنگام کاوش در گوری 5 هزار ساله، جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با تصویر یک درخت روی آن دیده می شد. در سال 1983 این اثر در قالب گزارش حفاری گروه ایتالیایی در نشریه ای به چاپ رسید
سال ها بعد منصور سجادی، باستان شناس ایرانی پس از بررسی این شی دریافت نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه‌ای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می دهد.
هنرمند نقاشی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در 5 حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می کند. در سفال‌های شهر سوخته، که از متمدن‌ترین و پیشرفته‌ترین تمدن‌های باستانی در پنج هزار سال پیش است، نقش بز و ماهی بیش از هر نقش دیگری دیده میشود.
تصویر متحرک بز شهر سوخته را ببینید
بز متحرک منقوش بر سفالینه شهر سوخته، 5 ماه دیگر در مجمع سالانه فیلمسازان انیمیشن دنیا (آسیفا) برای تبدیل به لوگوی این نهاد هنری، معرفی می شود.
نورالدین زرین کلک، پدر انیمیشن ایران و رییس آسیفا در این باره گفت: آسیفای ایران در حال تدوین فیلمی مستند هست که به ویژگی های این اثر تاریخی می پردازد و با ترسیم لوگویی از آن پایان می یابد. اعضای هیات مدیره آسیفا ماه ژوئن در شهر زاگرب گردهم می آیند. این گردهمایی سالانه فرصت خوبی برای معرفی نخستین انیمیشن دنیا که از شهری باستانی در کشورمان به دست آمده است، به شمار می رود.
پیش از این قرار بود سفالینه یادشده در مجمع عمومی آسیفا که مرداد 1384 برگزار شد، معرفی شود اما مسایلی که در باره محل نگهداری آن پیش آمد تهیه فیلمی مستند از آن را منتفی کرد. کارشناسان سازمان میراث فرهنگی در مدت کوتاهی از محل دقیق نگهداری آن بی خبر بودند تا اینکه با کمک امین اموال موزه ملی ایران، جام سفالین در یکی از مخازن موزه شناسایی شد!
منصور سید سجادی، باستان شناسی که به وجود این انیمیشن بر جام سفالین به دست آمده از گوری در شهر سوخته پی برد، حرکت این اثر را به انیمیشنی امروزی تبدیل کرده است. مسئولان آسیفای ایران تمایل دارند با استفاده از اظهارات این کارشناس مبنی بر بررسی ظرف منقوش ارزش و اعتبار علمی مستند یاد شده را افزایش دهند.
زرین کلک تایید کرد، بز متحرک حتما به نماد آسیفای ایران تبدیل می شود اما انتخاب آن به عنوان آرم آسیفای بین الملل به نظر اعضا بستگی دارد. (میراث خبر)
آ ینده مرتعداری در ایران
آینده مرتعداری در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟
جهت دریافت دیدی روشن از این موضوع لازم است مروری بر وضعیت کنونی مراتع داشته باشیم.
براساس آمار ارائه شده توسط دفتر فنی مرتع از در 1383 از 164 میلیون هکتار عرصه کشور، وسعت مراتع کشور 86 میلیون هکتار است که به 5 طبقه کیفی خیلی خوب، خوب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف تقسیم می شود.
یک شرکت آمریکایی در سال 1974 از طریق عکس های ماهواره ای سطح مراتع کشور را بالغ بر 90 میلیون هکتار برآورده کرد
و پس از آن بر اساس آخرین آمار در سال 1374 سازمان جنگلها و مراتع کشور طبقه بندی سطح مراتع از نظر وضعیت 9.3 میلیون هکتار مرتع خوب (10.33 درصد)، 37.3 میلیون هکتارمرتع متوسط تا فقیر(41.45 درصد) و 43.4 میلیون هکتار مرتع فقیر تا خیلی فقیر (48.45 درصد) جمعا به همان وسعت قبلی 90 میلیون هکتار و دارای تولیدی برابر با 10.7 میلیون تن علوفه خشک قابل بهره برداری مجازو یا 5.8 میلیون تن T.D.N علوفه مجاز ارزیابی شده بود
در حال حاضر حدود 83 میلیون واحد دامی بمدت 7 ماه از مراتع استفاده میکنند. تولید فعلی مراتع حدود 5/5 میلیون TDN است که قادر به تامین علوفه 37 میلیون واحد دامی در 7 ماه است (24/2 برابر ظرفیت دام در عرصه وجود دارد) اندازه اقتصادی یک واحد مرتع بطور متوسط حدود 500 هکتار اعلام می شود که در حال حاضر بطور متوسط حدود 100 هکتار مرتع در اختیار هر خانوار است.
جمعیت عشایری وابسته به مراتع حدود 180 هزار خانوار با جمعیتی معادل 3/1 میلیون نفر و 5/17 میلیون واحد دامی است که هر خانوار 85 واحد دامی و هر نفر 13 واحد دامی را صاحب است. جدول زیر جمعیت دام عشایری کشور را در دو مقطع زمانی نشان می دهد.
تعداد انواع دام عشایر کوچنده کشوردر دو مقطع زمانی (هزارراس) ماخذ- مرکز آمار ایران.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1366 |
9300 |
7700 |
190 |
7 |
30 |
21 |
66 |
186 |
|
1377 |
13170 |
9016 |
229 |
9 |
45 |
17 |
32 |
193 |
|
اختلاف |
3870 |
1316 |
39 |
2 |
15 |
-4 |
-34 |
7 |
آمار ارائه شده نشانگر افزایش شدید تعداد دام در این فاصله زمانی کوتاه است، این سوال مطرح است چه میزان افزایش در منابع علوفه ای در دسترس عشایر حاصل شده که این میزان افزایش در جمعیت دام حاصل شده است. بدیهی است در سالهای گذشته نیز با روند رو به رشد جمعیت دام مواجه بوده ایم.
حدود 400 هزار خانوار روستایی و غیر عشایری با جمعیت تقریبی 4/2 میلیون نفر شاغل در دامداری با 5/28 میلیون واحد دامی با سرانه 72 واحد دامی در هر خانوار و هر نفر 12 واحد دامی است که حدود 35 تا 40 % مراتع را در اختیار دارند.
حال باید دید با توجه به وضعیت موجود چگونه آینده ای قابل تصور خواهد بود. در چارچوب نگرشی مبتنی بر توسعه پایدار، آینده مناسب مرتعداری را باید در پایداری این منابع جست.
در خصوص پایداری و بهره برداری پایدار،
هر اندازه که شکل خارجی در طی زمان محفوظ تر باشد، پایداری نیز بارزتر است. پایداری توانایی در تداوم است(ریمون مارگالف، ترجمه عبدالحسین وهاب زاده، امین علیزاده- دیدگاه های از نظریه بوم شناسی، 1368). پایداری بر این تصور ساده استوار است که در دراز مدت، درآمد یا رفاه را تنها در صورتی می توان حفظ کرد که ذخایر سرمایه ای سرمنشاء آن کاهش نیابد(پل اکینز و مایکل جاکوبز، پیامدهای پایداری زیست محیطی برای رشد اقتصادی، 1382).
با این تعاریف بهره برداری پایدار از مراتع در صورتی قابل تحقق است که ذخائر سرمایه ای سرمنشاء، کاهش نیابد، این ذخائر همان مراتع، شامل خاک و پوشش گیاهی این عرصه ها می باشد.
در نظام فعلی بهره برداری با استفاده غیر اصولی پوشش گیاهی و به تبع آن خاک (با اثر متقابل بر روی هم) در یک روند تخریبی قرار گرفته اند، بخش عمده ای از مراتع در مناطق نیمه استپی شخم خورده اند و با از بین رفتن پوشش گیاهی روند فرسایش خاک تشدید شده است، این روند در بسیاری از مناطق منجر به بلااستفاده شدن عرصه های وسیعی به علت از دست رفتن کل خاک حاصل خیز سطحی شده است.
نقطه آغاز مدیریت و بهره برداری پایدار از مراتع کشور فرآیند مسئله یابی جهت شناخت درست مشکل موجود و سپس انتخاب راهکار مناسب حل مسئله است. در این راستا لازم است حلاجی عمیقی در خصوص شناخت مشکلات موجود به عمل آید.
در وضعیت کنونی مرتعداری در غالب مناطق بصورت فعالیتی غیر اقتصادی(واحدهای ناپایدار از لحاظ اندازه اقتصادی و بعد اجتماعی) رایج است. مراتع در غالب مناطق توسط مجموعه ای از بهره برداران موردبهره برداری است که واحدها را از لحاظ سطح بین خود به واحدهای کوچکتری تقسیم نموده اند که غالبا کوچکتر از بعد اقتصادی مناسب بهره برداری است. اصول فنی مرتعداری رعایت نمی گردد، شایستگی مراتع مورد توجه قرار نمی گیرد و عمدتا بهره برداری تک منظوره جهت چرای دام مورد توجه است. فصل چرا رعایت نمی شود و با از بین رفتن مراتع میان بند و کاهش پتانسیل تولید در سایر مناطق دامدار در فصول نامناسب مجبور به کوچ خواهد شد که طبیعتا چرای خارج از فصل در مقصد مهاجرت مورد انتظار است. با توجه به عدم تامین درآمد کافی و تک بعدی بودن نظام بهره برداری، مرتعداران اقدام به افزایش تعداد دام به بیش از ظرفیت چرایی می نمایند.
تبدیل اراضی مرتعی و تغییر کاربری به شدت رایج است، شخم غیر قانونی و واگذاریهای ظاهرا قانونی در اکثر مراتع کشور دیده می شود، این روند در مناطق مرطوب تر با شدت بیشتری در جریان است.
مدیریت مراتع مدیریتی است دولتی و یکسویه و در تقابل با مدیریت مشارکتی، در عین حال دولت توانایی چندانی در اعمال این مدیریت نداشته و در واقع حضور چندانی در این مناطق ندارد.
جهت دستیابی به نظام مرتعداری پایدار باید موارد ذکر شده اصلاح شود. از بعد مدیریتی نیز مدیریت از مدیریت یکسویه دولتی به سمت مدیریت مشارکتی سوق داده شود.
در خصوص مشارکت جمعی نیز نباید صرفا به مشرکت بهره برداران فعلی توجه گردد. لازم است جهت حفظ حقوق جمعی مردم، با مسئله مرتع در بعد ملی برخورد گردد و منافع مشارکت آحاد جامعه مورد توجه قرار گیرد، این مشارکت باید در تمام ابعاد شامل حفظ، احیاء و توسعه و در نهایت بهره برداری گردد. یک مثال برای روشن شدن این موضوع ارائه می شود، ممکن است در یک منطقه ییلاقی مشرف به سد مخزنی دارای اهمیت، مراتعی سرسبز وجود داشته باشد، یک محاسبه ریالی ساده نشان می دهد نفع اقتصادی و تقاضای بهره برداران فعلی عرصه، تبدیل مراتع به ساختمان و تاسیسات و تغییر کاربری است، آیا منافع جمعی که نیازمند به استفاده از آب مخزن سد هستند در همین است؟ به خلاف بهره بردار منافع جمعی در حفظ کاربری فعلی است، در وضعیتی که اعمال قانون تنها از طرف دولت صورت گیرد، ممکن است بهره بردار یا بهره برداران از طرق قانونی یا غیر قانونی(که به دلیل وضوح به آن نمی پردازیم)، موفق به دستیابی به هدف خود شوند ولی آیا در صورت اعمال مدیریت مشارکتی این امکان وجود دارد؟ آیا این امکان برای کسی وجود دارد که گروه کثیری از افراد را مجاب کند که بر خلاف منافع خود به تغییر کاربریهای اینچنینی رضایت دهند؟ اتفاقی که در احداث آزادراه تهران شمال و یا سد طالقان افتاده است از این دسته اند.
در چنین مواردی بین منافع خصوصی گروهی و مصالح جمعی تضاد وجود دارد. در چنین مواردی مشارکت عمومی راهگشاست، به این مفهوم که فشار اجتماعی جایگزین اعمال قانون از طرف دولت می گردد، در چنین شرایطی بدون هزینه زیاد مصالح عمومی قابل تامین است.
در خصوص سایر موارد فنی و مدیریتی نیز آگاه ساختن بهره برداران از اصول فنی و منافع مترتب با آن می تواند منجر به جلب مشارکت آنان در راستای دستیابی به اهدافی نظیر سایز مناسب اقتصادی، بهره برداری چند منظوره و ..... گردد.
بخش دولتی نیز می تواند قوانین لازم جهت تحقق اهداف ذکر شده را تدوین و در این راه نقش تسهیلگری را پس از سیاستگذاری ایفا نماید. این سیاستگذاری باید شامل برنامه ریزی و توجه به آن بخش از مرتعدارانی که مراتع توان تامین درآمد کافی و معاش ایشان را نداشته و ناگذیر به خروج آنان از مرتع خواهیم بود بشود.
در شرایط فعلی تحقق اهداف فوق الذکر چندان دستیافتنی به نظر نمی رسد. اقتصاد حاکم در عرصه مراتع حتی در حد اقتصاد معیشتی نیست و تنها بخشی از هزینه های زندگی را تامین می نماید که آنهم با تخریب مراتع بدست می آید. این همه منجر به آن می شود که اصول فنی مرتعداری مورد توجه قرار نگیرد.
می توان از دست رفتن بخش بیشتری از مراتع را- خصوصا در مناطق نیمه استپی- پیشبینی کرد و مراتع را تنها در مناطقی با شیبهای غیر قابل تردد و فاقد خاک جست. در خصوص مراتع باقی مانده تنها پیشبینی نزدیک به واقعیت تخریب روز افزون سایر مراتع است.
این احتمال مربوط به کوتاه مدت است، می توان انتظار داشت در بلند مدت با افزایش آگاهی های عمومی و حساس تر شدن جامعه به جایگاه و اهمیت مراتع، و همچنین توسعه کاربریهای غیر مخرب همانند پرورش زنبور عسل یا گردشگری، روند تخریبی متوقف گردد و در مناطقی با بهبود مراتع مواجه باشیم ولی یقینا این اتفاق در خصوص آن دسته از مراتعی که با تغیر کاربری مواجه شده و به اراضی زراعی یا تاسیسات تبدیل شده اند، نمی شود. در سایر مناطق اصول علمی بهره برداری مبنای عمل قرار خواهد گرفت و مرتعداری با اهداف چند منظوره گسترش خواهد یافت. البته اگر رشد تخریب و شدت آن بسیار سریع تر از رشد آگاهی های عمومی نباشد.
یکی از عوامل مهم ناکامی در امر بهره برداری از مراتع،کشانیده شدن بهره برداریهای زراعی به داخل مراتع،یعنی به
مناطق مربوط به فعالیت دامداری است.که بصورت کشت دیم در شرایط مناسب رونق گرفته است.یک چنین حرکت
خطرناک که بخصوص زندگی عشایری کشور را تهدید میکند. دامداران و بهره برداران رانیز به سوی شهرها سرازیر می
سازد. چندین عامل در تخریب مراتع وتبدیل آنها به دیمزارهای کم بازده دخالت دارنداز جمله: واگذاری وسائل وادوات
کشاورزی جهت شخم زمین به هر متقاضی واختصاص دادن جایزه هائی در مقابل تحویل هرچه بیشتر گندم حتی در
محیط عشایری ودامداری کشور(قبل از انقلاب)،نزولات جوی مناسب .بیکاری وعدم درآمد کافی و رشد بیش از حد
جمعیت باعث افزایش نیاز جوامع بشری به مواد غذائی،انرژی،چوب،علوفه ، انهدام مراتع دولتی که جزء تخریب یافته
ترین و فقیرترین مراتع منطقه می باشند.چرا که بهره بردارن از این نوع مراتع هیچگونه مسئولیتی نداشتند و فقط در
صدد استفاده بیشتر به رقابت با یکدیگر می پرداختند.ضربه شدید دیگری که به مراتع از طرف دولت وارد شد، ملی
کردن مراتع بود . در این قانون متاسفانه بدون اینکه تمامی جوانب امر بررسی شود اقدام به ملی کردن مراتع شد،در
نتیجه بطور سرسام آور در تمامی سطح مملکت ، شب و روز توسط روستائیان و در پاره ای مناطق ، ایلات مبادرت به
تبدیل مراتع نمودند. چه در صورتی که مراتع شخم یا دیسک خورده بودند واز حالت اراضی بکر خارج می شدند ، جزو
مراتع محسوب نمی گردیدند.البته هدف افراد صرفاَ مراتع بود نه کشاورزی .
هر چند که حدود 30سال از تاریخ تصویب و اجرای این قانون می گذرد ، ولی امروزه شاهد اجرای ماده 56 قانون
ملی شدن جنگلها و مراتع هستیم که سطح مستثنیات را در مراتع منتاطق مختلف با اعلام آگهی مشخص
می نماید و افراد می توانند نسبت به آن اعتراض نمایند که اعتراض مربوطه در کمسیونی رسیدگی و رای
قطعی صادر می شود.بخوبی روشن است که در عرض حدود30 سال گذشته امکان ایجاد به اصطلاح مستثنیات در همه جا و برای همه وجود داشته است.به این ترتیب هر ساله منابع اراضی مرتعی وسیعی شخم وبه زیر کشت محصولاتی چون،گندم،جو، نخود و غیره میروند.ورفته رفته برشدت تخریب وتبدیل مراتع به دیمزارهای کم بازده افزوده میشود. با ایجاد یک چنین زمینه تهاجمی بر منابع طبیعی کشور، مسلماَ این حرکت تخریبی قابل کنترل نخواهد بود.چنانچه تا چند سال پیش هیچ گونه پیشگیری و کنترلی در این مورد نشده بود.ولی در سالهای اخیر مدیریت آبخیزداری با مشارکت و همکار ی مردم ، قدمهائی را در جهت اصلاح ، احیاء و بهبود مراتع برداشته که اتفاقاً مفید وموثر نیز بوده است.
نمونه ای از یک چنین حرکت نامطلوب وویرانگری یعنی تبدیل مراتع به دیمزارهای کم بازده را میتوان در استان
آذربایجانغربی ملاحظه نمود. حدود 2516658هکتار (8/2%) از مساحت استان را مراتع تشکیل می دهند.تعداد
دام موجود استان 84266394 واحد دامی است .که بالغ بر 4737364واحد دامی (56%) َ’متکی به مراتع
می‌باشند.و بقیه هم به نوعی وابسته هستند.این موضوع از جنبه تولید علوفه مراتع برای دامها بوده
،درحالیکه نقش حفاظت خاک آن خیلی بیشتر از اینهاست واز جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است.که
مجال بحث دراینجا واز این مقوله خارج است. با توجه به عوامل ذکر شده در متن فوق ،که باعث گردیده تا با
واگذارکردن تراکتوربه هر کس فرصتی پیش آید تا هر جائیکه تراکتور بتواند تردد نماید،از داخل معدود جنگلهای
استان تا دامنه هائی با بیش از40%شیب زمین شخم و زیررو شود و کشت و کار صورت گیرد.و تبدیل مراتع
روند روبه رشدی را طی می نماید.که جای تامل دارد.به هر حال در این حرکت تخریبی علاوه بر ویرانی
بسترآبخیزها و تشدید فرسایش های سطحی وشیاری، باعث شده که میلیونها تن از خاکهای حاصلخیز و
مرغوب مراتع در اثر کوچکترین بارندگیهائی شسته شده وبه همراه سیلهای ویرانگر، که درسر راه خود زمینهای
کشاورزی روستاها و تاسیسات را نیز خراب میکنند ،به داخل دریاها ودریاچه ها بریزند.ودر نتیجه خسارات
جبران ناپذیری به روستاها و شهرها وارد شود.جدا از این خسارات ، در نتیجه تخریب مراتع سبب کاهش
بازدهی آنها در امر تولید علوفه واز بین رفتن گونه های خوشخوراک گشته است.و این در حالی است که با این
شرایط مراتع درجه یک استان نیز از دست خواهد رفت.و اگر وضع به همین منوال ادامه پیدا بکند.چه بسا د
ر سالهای
آینده هیچ نوع مرتعی نماند.واین یعنی یک فاجعه ،برای استانی که دارای منابع طبیعی تجدید شونده غنی می
باشد.لذا جهت جلوگیری از چنین روند تخریبی مراتع و تبدیل آنها به دیمزارهای کم بازده بایستی یک حرکت
جدی واساسی و مسئولانه صورت پذیرد. و این امر خطیربا همکاری تمامی ارگانهای دولتی به خصوص اداره کل
منابع طبیعی و مدیریت آبخیزداری استان،که نقش اساسی ومحوری را در این زمینه ایفاء می کنند.وارد صحنه
شده ،تا بیش از این شاهد ازبین رفتن مراتع استان این منبع عظیم ملی نباشیم.چرا که در مقابل نسل آینده
باید جوابگو باشیم.
پیشنهادات:
راهکارهای ذیل رامی توان از طریق آموزش صحیح به بهره برداران ودر کل روش زندگی مناسب در حوزه آبخیز ، به آبخیز
نشین با زبان ساده آموخت.از جمله اینکه:
1- زمین را چگونه شخم بزند؟در چه فصلی؟ ودر چه جهتی؟و....
2- چگونه از مراتع استفاده کند و دامهای خود رابه چه تعداد وچه مدت ودر چه فصلی در مراتع بچراند؟
3- چه محصولاتی را بکاردوبا چه روشی؟
4- طریقه استفاده از منابع آب حوزه چگونه باشد؟
5- در احداث جاده و بهره برداری معدن و ساختمان سازی چه اصولی را رعایت کند؟
لازم به توضیح است که در شرایط فعلی برگزاری دوره های آموزشی و ترویجی برای بهره برداران و
کشاورزان ،جهت تفهیم مسائل فوق(پیشنهادات) کاملاَ ضروری می باشد.
بذرکاری :وبذرپاشی(چهارشنبه 85 اسفند 2 ساعت 3:23 عصر )
بذرکاری :
کشت بذورگیاهان بومی ویاگیاهان وارد شده در اراضی بکر وایجادپوشش ازگیاهان مذکور به
منظور حفاظت خاک وآب،افزایش محصول علوفه ای وسرانجام افزایش ارزش تفرجگاهی
است ودر صورت انتخاب صحیح محل وگونه واجرای صحیح،نتیجه بذرکاری توام با موفقیت
خواهد بود.در مواردی که شرایط آب وهوائی وخاک مساعد بوده وپوشش گیاهی خود را از
دست داده باشد بذرکاری یکی از ضروریات است.همچنین درمواردی که احیای طبیعی غیر
ممکن باشدویا به زمان بیشتری احتیاج باشد.باید اقدام به بذرکاری نمود.زمان لازم برای
احیای طبیعی بسته به شرایط محیط فرق می کند.در مواردی که شرایط مساعد برای رشد
باشد
ممکن است2سال کافی باشد،ولی در شرایط خشک ونیمه خشک به زمان بیشتری که
ممکن است تا10سال وبیشتر باشد احتیاج داشته باشد.پس از بذرکاری درعرض2تا3سال
گیاهان جدید پوشش رضایت بخشی ایجاد می نمایند.
بذر کاری بطریق بذرپاشی :
در این طرق بذر کاری، بذر با دست ،بذر پاش دستی ویا موتوری یا هلیکوپتر در منطقه پخش
می شوند. در بذرکاری با دست باید سعی کرد بذور حتی المقدور بطور یکنواخت در سطح
زمین پاشیده شود.وازتجمع آنها در یک نقطه جلوگیری شود .در صورتی که این روش در
مساحتهای کوچک اجرا شود امکان پوشانیدن بذور وجود دارد ولی در مساحت های بزرگ
انجام این امر مشکل وچه بسا غیرعملی می باشد.
معایب روش بذرپاشی عبارتند از :
1- پراکنش غیر یکنواخت بذر در منطقه بخصوص در مواردی که کشت مخلوط باشد.
2- مصرف زیاد بذربا مقایسه بذرکاری با بذرکار(75-50درصد بیشتر از بذرکاری با بذرکار)
3- هدر رفتن مقداری از بذور توسط حشرات و پرندگان
4- مشکل پوشاندن روی بذر
5- رشد کم گیاهان بخصوص در مراحل اولیه به علت نامساعد بودن شرایط بستر
مقدّمه :
بدون شک پوشش گیاهی طبیعی مطمئن ترین - بادوام ترین-اقتصادی ترین و عملی ترین و سرانجام بهترین عامل
حفاظت خاک وآب در مراتع می با شد. با توجه به اهمیت مراتع و پوشش گیاهی در حفاظت آب و خاک و تولید
علوفه ودر نهایت تولید گوشت قرمزو فوائد جنبی دیگری از قبیل حمایت از حیات وحش،گیاهان داروئی،تولید آب
وآبزیان،گیاهان صنعتی، ایجاد مناطق تفرجی، جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهرهاو....نیاز به عملیات
مرتعداری و پوشش گیاهی کاملاَ ضروری است. مراتع و چراگاههای‌کشور که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند
در اثر چرای بی‌رویه، چرای غیرفصل یاپیش‌چرا، عدم رعایت ظرفیت چرا، دوام چرا، عدم تناسب تعداد دام با میزان
علوفه‌ای که‌تولید میشود و غیره موجب می‌گردد که فرصت رشد و نمو را از گیاهان‌مراتع گرفته و اجازه ندهد که
آنها به طور طبیعی یا خودبخود تکثیر نموده و تجدید نسل‌نمایند و با عدم تکثیر خودبخود و تجدید نسل به تدریج از
جامعة گیاهان خوشخوراک یک‌منطقه کاسته میشود و بر تعداد و رشد و نمو بیشتر نباتات غیرخوشخوراک افزوده
می‌شودو در نتیجه مرتعی به وجود می‌آید که اکثراً یا همة نباتات آن غیرخوشخوراک یا حتی سمی‌می‌باشند و جز
تولید خسارت و تلفات برای بهره بردار نتیجه‌ای از این مراتع‌نمی‌توان برد. رسیدن به اهداف فوق، اعمال مدیریت
صحیح، بهره برداری مناسب از مراتع و استفاده بهینه از امکانات بالقوه را در حوزه های آبخیز طلب میکند.
هدف از اجرای عملیات احیای مراتع
درجه بندی مراتع نشان می دهد که مراتع ایران به طور کلی بازده و ظرفیت چرای مناسبی ندارد. با توجه به اینکه
سطح وسیعی از مراتع کشور ما را مراتع فقیر تشکیل می دهند لزوم احیای مراتع به منظور بهره برداری مناسب
از آن با توجه به نیازی که در داخل کشور به فرایندهای دامی به چشم می خورد بیش از پیش جلب توجه می کند
احیای مراتع عبارت است ازمستقر کردن علفهای چمنی مرغوب و نخودیان در چراگا ههای دائمی تنک،کم تولید،و
زمینهای فرسایش یافتهء فاقد پوشش گیاهی به منظور ایجاد جامعه ء گیاهی که بتواند به حیات خود را حفظ
کند .به چند طریق میتوان به این منظور دست یافت :
ـ وارد کردن گونه های علوفه ای مناسب در مراتع از طریق کاشت بذر آنها
- موجود در مراتع یا گونه هایی که با بذرپاشی وارد مرتع شده اند
- از طریق عملیاتی مانند استفادهء بهتر و بیشتر از بارندگی
- تقویت مراتع و اعمال مدیریت مناسب چرا
وارد کردن گونه های مناسب در مرتع:
اولین گام برای کاشتن بذر گونه های مناسب در مرتع انتخاب نوع گیاه است .چه ،گونه های
مختلف دارای بازدهی متفاوت هستند و همه گونه ها نمی توانند بازدهی کمی و کیفی
منسب داشته باشند. اصولآَیکی از هدفهای احیای مراتع افزایش ظرفیت تولید مرتع و بهبود
کمیت و کیفیت آن است .
نقش پوشش گیاهی در حفاظت خاک:
1- جلوگیری از برخورد ضربات شدید باران به سطح خاک
2- مانع جریان شدید آب در سطح خاک
3- زوائد وبقایای گیاهی باعث افزایش مواد آلی و اصلاح خاک میشود.
4- ریشه گیاهان باعث تشدید خاکزائی زمین میشود.
5- درشیبهای تند،گیاهان کشت شده از لغزش،ریزش،بروزسیل و بهمن که خود عامل فرسایش
هستندجلوگیری می کنند.
6-گیاهان باعث تقویت خاک می گردند.
7-ریشه گیاهان نفوذپذیری خاک را افزایش می دهند.
لیست کل یادداشت های وبلاگ
